Օրէ օր աւելի կը դժուարանայ լաւատես ըլլալը:
Սկսինք մեր բազմաչարչար մոլորակէն... Օդը եւ ջուրը օր ըստ օրէ աւելի կ'ապականին, քաղաքները կ'ընդարձակին եւ անտառները կ'անհետանան: Այն աստիճան, որ կարգ մը գիտնականներ այլեւս յոյսը կտրած մեր երկրագունդէն, ուրիշ մոլորակներու վրայ բնակելու միջոցները կը փնտռեն:
Շարունակենք մեր ապրած երկրին հարցերով, որոնք հետզհետէ աւելի անլուծելի կը դառնան: Թուելու պէտք չկայ:
Յետոյ... մեր անհատական հոգերն ու նեղութիւնները կուգան բարդուիլ ասոնց վրայ:
Բայց կարծեմ մեզի՝ Պոլսահայերուս համար պարագան տարբեր է «թերեւս ալ ամբողջ սփիւռքահայութեան», քանի որ ասոնցմով չեն վերջանար մեր մղձաւանջները: Մեր Մեծասքանչին նահանջի պատճառած մտահոգութիւնն ալ ասոնց կողքին կը տանջէ մեզ: Մտահոգութեամբ կը դիտենք անոր հեռացումը մեզմէ «աւելի ճիշդ՝ մեր հեռացումը անկէ», ուստի անհրաժեշտ է որ մեր կարելին ընենք մեր լեզուն բոլորովին չկորսնցնելու համար:
Երբ մէկ կողմէ օտար լեզուները ձայնասփիւռներէն եւ հեռատեսիլներէն կը յորդին, միւս կողմէ մեր Մեծասքանչը նահանջ կ'ապրի եւ կարելի չէ որ ան միայն մամուլի միջոցաւ դիմադրէ օտար լեզուներու գերակշիռ տիրապետութեան: Պէտք է լսա-տեսողական միջոցներու դիմել, մանուկներու եւ դեռահասներու համար ուսուցողական ձայներիզներ կամ տեսաերիզներ պատրաստել, հայերէնը սիրցնելու համար անոնց: Այլեւս հասած է նաեւ ժամանակը հայերէն ձայնասփիւռի կայան մը ունենալու:
Հակառակ պարագային, անիմաստ կ'ըլլայ սպասել որ հայերէն հրատարակութիւններու թիւը աւելնայ, քանի որ «ինչպէս երախայ մը, ընթերցողի մըն ալ կազմաւորումը կ'ըլլայ նախ ըսելով, յետոյ խօսելով եւ վերջապէս կարդալով»:
«ՀՈՊԻՆԱ»
Այո՛, «ՀՈՊԻՆԱ» պարբերաթերթի 1993-ի թուականի առաջին էջի հրատարակութիւնը վերի տողերով է որ կը սկսէր: 32 էջերէ բաղկացեալ այս պարբերաթերթի բոլոր էջերը մեր Ոսկեղնիկ հայերէնով լեցուն էին:
Մենք, հայրենասէրներ, մեծ հպարտութիւն ապրած էինք Կեդրոնականցի երիտասարդներու այդ խիստ գնահատելի եւ ողջունելի նախաձեռնութեան համար:
Մօտաւորապէս տասը տարի անցած է այդ օրերէն: Այսօր դարձեալ մեր տրամադրութեան տակ կը դրուի «Hobina»ն:
Ո՞ւր են 1993ական թուականներու Կեդրոնականցիները: 30 էջնոց «Hobina»ին մէջ դժբախտաբար միայն հինգ էջերն է որ հայերէն գրութիւններ կը բովանդակեն:
Բ. էջի վրայ «...Varujan Magar» կ'ըսէ.
Միայն իր գրութեան վերնագիրը պիտի գրեմ.
«Bir varmis bir yokmus»:
Ես ալ կ'ուզեմ ուրիշ վերնագիր մը գրել.
«Աստուած հոգին լուսաւորէ»:
Այլեւս ամէն ինչ փոխուեցաւ: Ներկայիս ուրիշ նորութիւններ ալ կան: Երբ երկու հայեր քովքովի գան, նախ եւ առաջ բարեւ մը կուտան իրարու, իսկ յետոյ կը հարցնեն.
-Դուն ո՞ր երկրացի ես:
Իմ գլուխս ալ շատ եկաւ այս բանը: Օր մը կին մը մտաւ եւ քիչ մը խօսեցանք: Յետոյ հարցուց.
-Դուն ո՞ր երկրացի ես:
Ես պատասխանեցի.
-Պոլսեցի եմ:
Կինը ըսաւ.
-Ես Պիթլիսցի եմ:
-Իմ մեծհայրս ալ 100 տարի առաջ Պիթլիսէն Պոլիս եկած է, ըսի:
Կինը շուարեցաւ.
-Բնաւ Պիթլիսցիի չես նմանիր:
Քիչ մը եւս խօսեցանք: Այս անգամ կինը ըսաւ.
-Դուն Պոլսեցիի ալ չես նմանիր:
Այլեւս շատ նեղուած էի այդ խօսակցութենէն: Կնոջ սապէս պատասխանեցի.
-Ես ո՛չ Պիթլիսցի եմ, ո՛չ Պոլսեցի, ո՛չ եւրոպացի, ո՛չ ալ ամերիկացի: Ես այս աշխարհէն եմ: Տեսածիդ պէս մարդու պէս մարդ եմ:
Այս անգամ ես անոր հարցումներ ուղղեցի:
-Դուն հայ ես չէ՞:
-Այո՛, ես հայ եմ:
-Բայց դուն ինչո՞ւ հայերէն չես խօսիր:
-Չկրցայ սորվիլ:
-Քանի՞ տարիէ ի վեր Պոլիս հաստատուած ես:
-35 տարիէ ի վեր Պոլիս կը բնակիմ:
-Փլաքի եփել սորվեցա՞ր:
-Այո՛, շատ լաւ գիտեմ:
-Ձէթով լիցքը, ամերիկեան սալադը, թօփիկ եփելն ալ գիտե՞ս:
-Այո՛, շատ համեղ կ'եփեմ: Բարեկամներուս ալ կը սորվեցնեմ:
-Անշուշտ, թաւէրնան պնակ կոտրելն ալ սորված ես:
-Սորված եմ:
-Շատ լաւ, բոլոր այս բաները սորվեցար, 35 տարուան մէջ միայն հայերէ՞նն է որ չկրցար սորվիլ: Ինչո՞ւ:
Կինը պատասխան չկրցաւ տալ: Ես սապէս ըսի.
-Գիտեմ թէ ինչու չես սորված հայերէնը: Չես սորված, որովհետեւ այս բոլորի կողքին ժամանակ չես ունեցած հայերէնը սորվելու:
Ի՞նչ ըսենք. Աստուած օգնական:
Հիմա ճիշդ տեղին է այս պատմութիւնը:
Մարդը ձկնորսին խանութը կը մտնէ: Ան ձուկերը մէկ առ մէկ ձեռքը կ'առնէ եւ կը սկսի ձուկերուն պոչերը հոտուըտալ: Ձկնորսը կը հարցնէ.
-Ինչո՞ւ պոչերը կը հոտուըտաս:
Մարդը կը պատասխանէ.
-Գիտեմ թէ ձուկին գլուխը հոտած է: Կը հոտուըտամ, հասկնալու համար թէ հոտը պոչին ալ հասա՞ծ է, թէ ոչ:
Շուշան Գորտոնճիեան
22-Յունուար-2003 Չորեքշաբթի
ՄԱՐՄԱՐԱ
