ՅԻՍՈՒՍՆ ՈՒ ԱՂՔԱՏ ՍԻՄՈՆԸ

--------------------------------------------------------------------------------



Օր մը եկեղեցիին հոգեւոր հովիւը, ժամկոչը իր քով կանչելով ըսաւ.
-Ամէն կէսօր աղքատ մարդ մը, աղտոտ հագուստներով կը մտնէ եկեղեցի եւ շատ կարճ ժամանակ մը ետք դուրս կ'ելլէ: Կը հեռանայ յամրաքայլ, ուշադրութիւն ըրէ: Չըլլայ որ ամէն անգամ հետը բան մը տանի:
Ժամկոչը ուշադրութիւն ըրաւ եւ ճշդեց թէ իրաւ ալ, ամէն կէսօր նոյն մարդը կը մտնէր եկեղեցի: Կը յառաջանար մինչեւ խորան, քանի մը երկվայրկեան յետոյ դուրս կ'ելլէր: Օր մը ժամկոչը կեցուց զայն ու խիստ ձայնով հարցուց.
-Ի՞նչ գործ ունիս հոս:
-Աղօթելու կուգամ: Պատասխանեց աղքատ մարդը:
Ժամկոչը զարմացած ըսաւ.
-Աղօթելո՞ւ: Այսքան կարճ ժամանակի մէջ ի՞նչպէս կ'աղօթես: Հազիւ մտած, կ'ելլես եկեղեցիէն:
-Այո՛, ես երկար աղօթք չեմ գիտեր: Խաչին առջեւ կը կենամ ու կ'ըսեմ. «Յիսուս, Սիմոնն է» եւ կը վերադառնամ:
Ժամկոչը ազդուած ձգեց զայն որ մեկնի:
Մի քանի օր վերջ արկածի հանդիպեցաւ աղքատիկ Սիմոնը: Ոտքը ջախջախուած էր: Հիւանդանոց փոխադրեցին: Հիւանդանոցի իր սենեակին միւս վիրաւորները շատ դժգոհ եւ պահանջկոտ էին: Հիւանդապահուհիները կը տառապէին այս հիւանդներէ:
Քանի մը օր վերջ ամէն գանգատ դադրեցաւ, դժգոհանքը տեղի տուաւ ժպիտներու: Հիւանդապահուհիները կը զարմանային այս անակնկալ փոփոխութեան:
Հիւանդապահուհիները, հիւանդներու հարցուցին թէ ի՞նչ էր այս փոփոխութեան պատճառը: Հիւանդները պատասխանեցին.
-Սիմոնը մեզմէ շատ աւելի կը տառապի, բայց միշտ ժպտադէմ ու գոհ է: Իրմէ սորվեցանք տառապանքի մէջ ուրախ ըլլալ:
Հիւանդապահուհիները աղքատիկ Սիմոնին հարցուցին.
-Ի՞նչպէս կրնաս միշտ ուրախ ըլլալ: Անտանելի ցաւեր եւ աշխարհի վրայ ոչ ոք ունիս:
-Ի՞նչպէս ուրախ չըլլամ, երբ բարեկամս ամէն օր այցելութեան կուգայ:
Հիւանդապահուհիները զարմացած ըսին.
-Բայց մարդ չի գար քեզ տեսնելու:
Աղքատիկ Սիմոն լուսաւորուած դէմքով պատասխանեց.
-Ամէն կէսօր ԲԱՐԵԿԱՄՍ կը կայնի անկողնիս դիմաց եւ կ'ըսէ.
«ՍԻՄՈՆ, ՅԻՍՈՒՍՆ Է»:

Շուշան Գորտոնճիեան
9-Օգոստոս-2000

ՕՁՆ ՈՒ ՁՈՒԿԸ

Օձն ու ձուկը բարեկամներ էին: Օր մը օձը խնդրեց ձուկէն, որ զինք շալակը առնէ եւ ծովուն բացերը տանի: Ձուկը, օձին այս խնդրանքը ընդունեց: Օձը փաթթուեցաւ ձուկին շալակը ու ճամբայ ելան տեսնելու ծովուն հրաշալիքները:
Ձուկը ջուրին երեսէն կը լողար հանդարտ ու զգուշ: Յանկարծ օձը խայթեց անոր կռնակը: Ձուկը հարցուց.
-Եղբայր, ի՞նչու կը խայթես կռնակս:
Օձը պատասխանեց.
-Սխալեցայ, ներողութիւն:
Քիչ մըն ալ յառաջացան եւ ահա օձը կրկին խայթեց ու ըսաւ.
-Ներողութիւն, արեւը գլխուս զարկած ըլլալու է:
Քիչ գացին թէ շատ, ահա ձուկը կրկին զգաց օձին խայթոցը եւ ազնուաբար հարցուց.
-Ի՞նչու այսպէս կը վարուիս ինծի, ես քեզ պտոյտի հանած եմ:
-Սովորութիւնս է:
Ըսաւ օձը:
Ձուկը առանց պատասխանի խորասուզուեցաւ ծովուն խորերը: Օձը խեղդուելու վրայ էր ու կը տառապէր, սակայն օգնող չկար: Այն ատեն ձուկը մօտեցաւ օձին եւ ըսաւ.
-Եթէ դուն քու սովորութիւնդ ունիս, ես ալ իմ սովորութիւնս ունիմ:

Շուշան Գորտոնճիեան
10-Փետրուար-2000

ԵՐԵՒԱԿԱՅԱԿԱՆ ԶԻՆՈՒՈՐՆԵՐ

Երկու ընկերներ քալելով երթալու էին իրենց գիւղին ամենէն մօտ քաղաքը: Գանձելու համար գումար մը, որ դրամատուն եկած էր իրենց անունին: Քաղաքը բաւական հեռու էր գիւղէն:
Ճամբայ ելան առտու մը շատ կանուխ, իրիկունը վերադառնալու յոյսով: Քաղաքը հասան, գանձեցին դրամը եւ վերադարձի ճամբան բռնեցին: Ամայի դաշտերէ ու անտառներէ անցան: Գիշերը վրայ հասաւ, յոգնած ու քնոտ էին: Գիւղ հասնելու բաւական ճամբայ ունէին: Որոշեցին ժայռի մը տակ քնանալ եւ առաւօտուն շարունակել իրենց ճամբան: Աղօթքով ինքզինքնին յանձնեցին Աստուծոյ բարեխնամ հոգածութեան եւ քնացան:
Առաւօտուն երբ արթնցան, զարմացան թէ աւազակներէ կողոպտուած ու վայրի գազաններէ բզկտուած չէին: Աստուծոյ գոհութիւն մատուցանեցին եւ ճամբայ ելլելով ապահով հասան իրենց գիւղը:
Քանի մը շաբաթ վերջ մարդ մը եկաւ երկու ընկերներուն քով: Ան կեդրոնացուց իր աչքերը անոնց վրայ եւ ըսաւ.
-Ես ձեզ տեսած եմ ասկէ առաջ:
-Ո՛չ, ըսաւ ընկերներէն մին, չեմ խորհիր, որ մենք զիրար տեսած ըլլանք ասկէ առաջ:
-Այո՛, ես ձեզ տեսած եմ, պնդեց անծանօթը:
-Ասկէ քանի մը շաբաթ առաջ մի քանի ընկերներով ես ձեզի հետեւեցայ ձեր դրամատունէն գանձած դրամը կողոպտելու համար, բայց... երբ դուք ժայրին տակ քնացաք, մենք չկրցանք ձեզի մօտենալ: Որովհետեւ զինուորներ կային պահակ կեցած:
-Զինուորնե՞ր:
Խնդացին երկու ընկեր ու շարունակեցին.
-Մեր քով ոչ ոք կար, բարեկամս:
-Այո, զինուորներ կային, մենք համրեցինք զանոնք, 16 հատ էին եւ ձեռքերնին սուրեր ունէին:
Կատակեցին մարդուն հետ ու որպէս երեւակայութիւն մէկ կողմ դրին անոր ըսածները:
Ատեն մը ետք ընկերներէն մին արձակուրդի ելաւ: Հաւաքոյթի մը մէջ, իր բարեկամներուն պատմեց այս պատահարը: Մէկը հարցուց իրեն թէ ի՞նչ էր թուականը ժայռին տակ քնացած գիշերուան: Յուշատետրը հանելով տուաւ թուականը: Բարեկամն ալ իր յուշատետրը բանալով ըսաւ.
-Այդ իրիկուն մենք մեր շաբաթական աղօթաժողովը կ'ունենայինք եւ մէկը խնդրեց որ ձեզի համար աղօթէինք: Այդ իրիկուն 16 հոգի էինք աղօթաժողովին մէջ:

Շուշան Գորտոնճիեան
7-Դեկտեմբեր-1999

ԵՐՋԱՆԿՈՒԹԵԱՆ ԵՒ ԳԵՂԵՑԿՈՒԹԵԱՆ ԳԱՂՏՆԻՔԸ

Տկնոջ մը բարեկամները հարցուցին, թէ ինչ էր իր ուրախ ու հրապուրիչ ըլլալուն պատճառը:Կինը պատասխանեց թէ գաղտնիքը իր ամէնօրեայ արդուզարդին մէջ էր եւ կը բաղկանար հետեւեալ մասերէ:

Մազերուս համար պարզութիւն:
Դէմքիս վրայ խաղաղութիւն:
Աչքերուս մէջ ժպիտ եւ համակրանք:
Շրթներուս ճշմարտութիւն եւ աղօթք:
Ձեռքերուս սիրոյ ծառայութիւններ:
Ոտքերուս թշուառներու այցելութիւն:

Բայց, աւելցուց շնորհալի կինը եւ ըսաւ.
-Իմ յաջողութեանս բուն գաղտնիքը Քրիստոսն է: Անբաժան է սրտէս, Ս. Գիրքը որ ամէնօրեայ սնունդն է հոգւոյս: Աստուծոյ Ներկայութիւնը որ ամենուրեք կը շնչեմ որպէս կազդուրիչ օդ: Ահա, երջանկութեան եւ գեղեցկութեան գաղտնիքը:

Շուշան Գորտոնճիեան
29-Սեպտեմբեր-1999

ՀՐԵՇՏԱԿՆ ՈՒ ՄՕՐ ՄԸ ՍԷՐԸ

Հրեշտակ մը երկինքէն երկիր կուգայ պտոյտի համար: Երկրին բոլոր կողմերը այցելելէ ետք, կը պատրաստուի արեւամուտին երկինք վերադառնալ: Բայց մեկնելէն առաջ կը խորհի իր հետ յիշատակ մը տանիլ երկիրէն երկինք: Պարտէզի ծաղիկներուն կը նայի եւ կը տեսնէ անոնց գեղեցկութիւնը ու կը հիանայ անոնց վրայ: Հազուագիւտ վարդերու, շուշաններու եւ մեխակներու փունջ մը կը շինէ, իբրեւ լաւագոյն բանը, զոր կրնար իր հետ երկինք տանիլ: Թեւերը կը բանայ ու կը սկսի թռչիլ: Ճամբուն վրայ կապոյտ աչքերով փոքրիկ տղու մը կը հանդիպի, կը մտածէ թէ այս ալ արժանի է երկինք փոխադրելու: Ան ալ իր հետ կ'առնէ: Քիչ մը անդին բնակարանի մը առջեւէն անցնելու ատեն պատուհանէն ներս կը նայի եւ կը տեսնէ դեռատի մայր մը, որ իր երախային վրայ ծռած գուրգուրանքով զայն քնացնելու կ'աշխատէր: Հրեշտակը կը սքանչանայ այդ պատկերին վրայ եւ կ'ըսէ.
-Որչա՛փ գեղեցիկ է մօր մը սէրը,այդ ալ միասին տանիմ:
Այսպէս աշխարհէն երեք յիշատակներ վերցուցած կը բարձրանայ դէպի երկնից դռները:
Ներս մտնելէ առաջ անգամ մը իր նուէրներուն կը նայի եւ ինչ տեսնէ, ծաղիկները թոռմած էին, մանուկը կորսնցուցած էր իր գոյնը եւ գեղեցկութիւնը: Մնացած էր միայն մայրական սէրը անջինջ եւ անաղարտ:
Հետեւաբար կը նետէ ծաղիկները մէկ կողմ, կը վերադարձնէ տղեկը իր ծնողաց: Մայրական սէրը միայն իր կուրծքին սեղմած կը մտնէ հրեշտակներու խումբին մէջ եւ կ'աղաղակէ.
-Միակ բանը, որ երկրէն երկինք փոխադրելու արժանի է, որ չի կորսնցներ իր գեղեցկութիւնը եւ հրապոյրը: Այդ ալ մօր մը սէրն է:

Շուշան Գորտոնճիեան
19-Ապրիլ-1999

ԴՈՒՆ ԱՅՍՕՐ ՁԵՌՔԷԴ ԵԿԱԾԸ ԸՐԷ

ՅԻՇԱՏԱԿ
ՄԵԾՄՕՐՍ ԽՐԱՏԱԿԱՆ ՊԱՏՄՈՒԹԻՒՆՆԵՐԸ

ԴՈՒՆ ԱՅՍՕՐ ՁԵՌՔԷԴ ԵԿԱԾԸ ԸՐԷ

Հարուստ մարդ մը իր եկեղեցիին հովիւին հետ խօսակցութեան պահուն ըսաւ.
-Պատուելիս, ես մեռնելէս ետք ամբողջ ունեցածս դպրոցի եւ եկեղեցիներու կտակած եմ: Բայց նորէն մարդիկ ինծի կծծի կ'ըսեն: Ամէն մարդ գիտէ այս իմ կտակս: Այս մասին ինծի լոյս մը կրնա՞ս տալ:
Հովիւը ըսաւ.
-Մարդիկ իրենց տեսածին կը հաւատան եւ ոչ թէ լսածին: Պզտիկ օրինակով մը պիտի պարզեմ: Օր մը, խոզ մը եկաւ եւ այսպէս ողբերգութիւն մը ըրաւ կովին. « Տիկին կով, ես քեզմէ ոչ թէ պակաս, այլ աւելի օգտակար եմ մարդկութեան: Շատեր իմ միսս փափաքելով կը փնտռեն եւ աւելի դրամ ալ կուտան: Իմ երշիկս եւ ապուխտս նշանաւոր են: Իմ կուրծքիս միսը նախաճաշի համար հրաշալի կերակուր է, այսուամենայնիւ, մարդիկ քու կաթդ ու պանիրդ եւ կարագդ կը գովեն միշտ: Ո՞ւր է ասոր գաղտնիքը»:
Կովը քիչ մը կանգ առնելէ ետք ըսաւ.
«Կարծեմ հոս է գաղտնիքը: Ես կենդանութեանս ատեն կուտամ իմ կաթս, կարագս ու պանիրս, իսկ դուն մեռնելէդ ետք միայն կուտաս յիշեալ մսեղէններդ»:
Հարուստը այս բացատրութիւնէն առած էր իր պատասխանը:
Հովիւը շարունակեց.
-Դուն ալ ինչ բարիք որ կրնաս ընել կենդանութեանդ ատեն ըրէ, կտակդ յետոյ ի՞նչ ձեւ պիտի գործածուի չես գիտեր: Յետոյ, վաղը Աստուծոյ կը պատկանի: Դուն այսօր ձեռքէդ եկածը ըրէ:

Շուշան Գորտոնճիեան
16-Մարտ-1999

ՊԷՅՕՂԼՈՒ, ՄԱՐԴԻԿ ԵՒ ԿԵՆԴԱՆԻՆԵՐ

Մեր միջավայրին մէջ ներողութիւն խնդրելը որքա՛ն հեռուները մնացած է: Այս բառը գործածե՞լ չենք ուզեր, թէ ոչ մեզի դժուար կը թուի: Արդեօք մարդիկ գիտե՞ն այս բառին նշանակութիւնը:
Վայրկեան մը մտածենք եւ հարցնենք:
Ի՞նչ ըսել է ներողութիւն խնդրել:
Ինքնահաւանութիւն, հպարտութիւն, խոհեմութիւն, հնազանդութիւն, գոռոզութիւն, համեստութիւն, պատուաւորութիւն, անպատուութիւն կամ թէ պարտականութիւն:
Ինչպէս որ ուզենք այնպէս կրնանք մտածել: Բայց այս բառը մեր բերնին վարժութիւն ընենք:
Արդեօք չե՞նք գիտեր այս բառը, կամ թէ մեր մեծերը մոռցած են զայն մեզի սորվեցնելու:
Ծնողներ իրենց զաւակներուն կը սորվեցնեն կենցաղագիտութիւնը, սակայն կը սորվեցնե՞ն նայեւ ներողութիւն խնդրելը: Իմ կարծիքով՝ կենցաղագիտութեան առաջին բառը «ներողութիւն» ըլլալու է:
Լայն ճամբու մը վրայ կը քալեն մարդիկ: Իրարու կը զարնուին: Անտարբեր կը մնան եւ ներողութիւն մը իսկ խնդրել չեն ուզեր: Կամ թէ երբ շոգենաւին մէջ մարդիկ կը ճամբորդեն, հայհոյելով կը խօսին իրարու հետ: Իրենց երեսն անգամ չի կարմրիր: Եթէ ըսես. «Ըրածդ սխալ է», ներողութիւն խնդրելը անոնց մտքին ծայրէն անգամ չ'անցնիր:
Նախանցեալ ամառ Պէյօղլուի Քաղաքապետութիւնը Անկախութեան Պողոտային վրայ դաղարներ զետեղեց, մէջն ալ վարդի թուփեր տնկեց: Իմ աշխատատեղիի դրան առջեւ երկու դաղարներ կային: Ամէն օր ցերեկէ վերջ կը ջրէի զանոնք: Քանի մը օր վերջ տեսայ, որ թուփը նոր ծիլ մը տուած ու տերեւներն ալ շատնալ սկսան: Դժբախտաբար մարդիկ տերեւները փրցնել սկսան: Օրէ օր թուփին վրայի տերեւները կը պակսէին: Անոր վրայ ժապաւէնով կապեցի թուղթ մը, որուն վրայ արձանագրեցի. «Խնդրեմ, տերեւները մի՛ փրցնէք»:
Հետեւեալ օրը տեսայ, որ գրած թուղթս պատռուած էր: Շարունակ, առանց զզուելու, օրերով ես գրեցի, մարդիկ պատռեցին: Կղզիի մեր պարտէզէն ուրիշ ծաղիկներ ալ բերի ու տնկեցի: Օր մը, պատրաստեցի շատ խոշոր թուղթ մը, որուն վրայ գրեցի հետեւեալը.
«Ներողութիւն կը խնդրեմ քեզմէ ծառ: Խնդրեմ տերեւները մի՛ փրցնէք: Մարդիկ, այս գրած թուղթս ալ մի՛ պատռէք»:
Այս գրութիւնը շատերուն ուշադրութիւնը գրաւեց: Կին մը եկաւ քովս ու ըսաւ.
-Հարցափորձեցի եւ ստուգեցի, որ դուք գրեր էք այս գրութիւնը: Սակայն ի՞նչու «մարդիկ» գրեցիք, փոխանակ «կենդանիներ» գրելու:
-Ես ծառէն ներողութիւն խնդրեցի, դուք ալ կենդանիներէն խնդրեցէք: Որովհետեւ կենդանին ի՞նչ յանցանք ունի, այս տերեւներն ու իմ գրած թուղթը մարդիկ են որ կը փրցնեն:
Կնոջ հետ ողջագուրուեցանք ու ըսածներուն համար ներողութիւն խնդրելով՝ հրաժեշտ առաւ:
Առաւօտ մը, պաշտօնեաները եկան թուփերը արմատախիլ ըրին ու անոնց տեղ դաղարներուն մէջ ալ տնկեցին տօսախներ:
Շրջան մը վերջ, Շաբաթ օր մը, Թէմա Վագֆըն Անկախութեան Պողոտային վրայ գնացք մը կազմակերպեց: Թուրքիոյ բոլոր քաղաքներէն խումբ-խումբ մարդիկ հաւաքուեցան մեր աշխատատեղիի դրան առջեւ: Բաւական երկար պոչ մը կազմեցին: Շատեր ի ձեռին ունէին զանազան գրութիւններ, որոնց բոլորն ալ կանաչը պաշտպանելու համար էր:
Մօտաւորապէս ժամ մը մնացին մեր դրան առջեւ, ծարաւցան ջուր խմեցին, անօթեցան կերան: Բոլորն ալ աղբերը փոխանակ իրենց ձեռքերուն մէջ պահելու, յիշեալ դաղարներուն մէջ նետեցին: Անոնք, որոնք եկան եւ մեր լամբակներուն կանաչ տերեւներ զետեղեցին, անոնք, որոնք հեռուներէն Իսթանպուլ եկան՝ կանաչը պահպանելու համար, միթէ ա՞յս էր բնապահպանութեան իրենց գաղափարը: Ափ ի բերան դիտեցի այս բոլորը:
Այլեւս գնացքի ժամը եկած էր: Կամաց-կամաց սկսան քալելու: Քանի մը վայրկեան վերջ ո՛չ մէկը կար մեր դրան առջեւ: Սակայն կար անոնց հետքերը, ամօթը դրոշմուած էր... Խոշոր աղտոտութիւն մը: Ոչ մէկը ներողութիւն խնդրած էր: Կարծես անոնք ինքնացուցադրութեան եկած էին Իսթանպուլ:
Դաղարներուս քով գացի ու բնութենէն ներողութիւն խնդրելով՝ բոլոր աղբերը հաւաքեցի:
Ինքնահաւանութիւն, հպարտութիւն, խոհեմութիւն, հնազանդութիւն, խոնարհութիւն, բարձրութիւն, փոքրութիւն, գոռոզութիւն, համեստութիւն, պարկեշտութիւն, անպատուութիւն... Ինչպէս որ ուզենք այնպէս մտածենք... Բայց մեր բերնին վարժութիւն ընենք. «ներողութիւն»:

Շուշան Գորտոնճիեան
12-Յունուար-1999 Երեքշաբթի
ԺԱՄԱՆԱԿ

ԿԵ՛Ր, ԽՄԷ՛, «ՔԷՅՖԻԴ» ՆԱՅԷ

Հիմա ինծի պիտի հարցնէք թէ այս նախադասութիւնը ո՞ւրկէ ելաւ: Անշուշտ, դուք ալ պիտի ձայնակցիք եւ պիտի ըսէք. ուտենք, խմենք եւ մեր «քէյֆին» նայինք: Իրաւունք ունիք, բոլորս ալ ուտենք, խմենք մեր քէյֆին նայինք:
Սակայն, գիտէք այս նախադասութիւնն ալ իր պատմութիւնը ունի: Եթէ պատմեմ այս պատմութիւնը կը կարծեմ, որ ձեր մտքերուն մէջ հարցման պզտիկ նշան մը պիտի ծագի:

Քաղաքի մը մէջ աշխատասէր մարդ մը կ'ապրէր: Ամէն գործի մէջ կը մտրէր կ'ելլէր: Երբեմն կը յաջողէր, երբեմն ալ իր ըրածը կիսատ կը թողուր, կը փախչէր: Օր մը ընկերը քովը կուգայ եւ կ'ըսէ. «Պալատէն սպասաւոր մը կը փնտռեն: Կ'ուզե՞ս այդ գործին մէջ աշխատիլ»:
Մարդուն երեսը կը խնթայ, գործի կ'ընդունուի եւ աշխատիլ կը սկսի: Պալատին տէրը իր քով կը կանչէ մարդը եւ կ'ըսէ.
«Նայէ, սիրելի սպասաւորս, այստեղ շատ գործ չկայ: Պիտի ուտես, պիտի խմես, քէյֆիդ պիտի նայիս: Առաւօտուն ժամը 5.00-ին պիտի ելլես վառարանները պիտի վառես: Անկէ ետք կ՛եր, խմէ՛ քէյֆիդ նայէ: Ժամը 6.00-ին նախաճաշս կը պատրաստես: Տղաքս եւ մենք նախաճաշը ընդհանրապէս կ'ընենք ժամը 6.00-ին: Նախաճաշէն վերջ ալ տղաքս իրենց վարժարանները կը տանիս, հոնկէ վերադարձիդ՝ շուկայ կը հանդիպիս գնում կ'ընես եւ կը վերադառնաս: Անկէ վերջ՝ կե՛ր, խմէ՛, քէյֆիդ նայէ: Ինչպէս կը տեսնես, հոս շատ գործ չկայ: Ցերեկուան ճաշը մօտաւորապէս 10 հոգիի համար պիտի ըլլայ: Մինչ այդ, սենեակները պիտի մաքրես, պարտէզը պիտի ջրես եւ անկէ վերջ կը նստիս, կ'ուտես, կը խմես, քէյֆիդ կը նայիս: Իրիկունը տղաքը դպրոցէն կ'առնես, նախընթրիք մը կը պատրաստես: Տղաքն ալ անպայման լոգանք մը կ'ուզեն, լոգանքի ջուրը կը պատրաստես: Վերջը կե՛ր, խմէ՛ քէյֆիդ նայէ: Միայն թէ գիշերները անպայման հիւր կ'ունենանք: Պէտք է 20 հոգիի ճաշ պատրաստել: Սեղանները կը պատրաստես կը սպասարկես: Հիւրերը գիշերը 12.00-ին կ'երթան, այդ ժամէն վերջ քիչ մը մէջտեղերը կը ժողվես եւ կը պառկիս: Ա՛յսքան: Տեսար որ հոս շատ գործ չկայ: Կե՛ր, խմէ՛, քէյֆիդ նայէ»:
Մարդը քիչ մը կը մտածէ եւ սապէս կը պատասխանէ.
«Յարգելի պարոն, ես կեանքիս մէջ այսչափ շատ կերած ու խմած չէի: Այսքան շատ քէյֆն ալ ինծի համար չէ: Կրնայ ըլլալ, որ վնաս պատճառէ: Դուք եթէ կ'ուզէք ուրիշ սպասաւոր մը գտէք, այդ սպասաւորը կերցուցէք, խմցուցէք»:

Ասկէ ճիշդ 15 տարի առաջ խանութ մը վարձեցինք Թոքաթլեան խանի մէջ: Խանին պատասխանատուները շատ լաւ կը զբաղէին իրենց գործերով, ժամացոյցի նման կը հետապնդէին գործերը: Ո՛չ մէկ սխալ, ո՛չ մէկ թերութիւն: Շատ լաւ «քէյֆ» ըրինք այնտեղ: Սակայն, ինչո՞ւ է չհասկցայ, այսքան քէյֆը մեզի լաւ չեկաւ եւ հեռացանք հոնկէ:
Ինչ մեծ բախտաւորութիւն է, որ մեր նոր խանութն ալ մեր ազգին կը պատկանի: Բայց հոս ալ մեզմով քիչ կը զբաղին, չեն հարցներ, թէ ո՞վ էք, ի՞նչ էք: Հաւանաբար շատ գործ ունին:
Ես մտածեցի, որ մեր մէջ արդեօ՞ք բնաւ պարապ մարդ չկայ:
Թերեւս՝ տանտիկինները: Այսօր ինչ զարգացած տիկիններ կան մեր տուներուն մէջ եւ ինչո՞ւ անոնք պաշտօն չընդունին մեր Թաղային Խորհուրդներու գործերուն մէջ: Ինչո՞ւ պատասխանատուութիւն չստանձնեն: Ես որոշումս տուի: Յառաջիկայ ընտրութիւններուն կ'ուզեմ առաջնորդ ըլլալ այս նպատակին: Գործերս մէկդի պիտի ընեմ եւ պիտի ուզեմ դառնալ աղքատիկ թաղիս թաղականը: Մի՛ ըսէք, որ այս գործերը դժուար են: Աշխարհի ամէնէն դժուար գործը զաւակ հասցնելն է: Եւ եթէ Իսթանպուլահայ մայրիկները այնքան յաջողութիւններ կ'արձանագրեն զաւակ հասցնելու գործին մէջ, ուրեմն ինչո՞ւ չկարենան նոյն յաջողութիւնը արձանագրել թաղական գործերու մէջ:
Հիմա տիկիններ, կերէ՛ք, խմեցէ՛ք, ձեր քէյֆին նայեցէք, որովհետեւ յառաջիկայ ընտրութիւններուն շատ մեծ պատասխանատուութիւններ պիտի առնենք մեր ուսերուն վրայ:
Միայն թէ սա պահուն քիչ մը խելքս շփոթեցաւ եւ ուղեղիս մէջ պզտիկ հարցական մը ծագեցաւ: Արդեօ՞ք իմ աղքատիկ թաղս պիտի ընդունի զիս իբր թաղական անդամ:

Շուշան Գորտոնճիեան
9-Յունուար 1998 Ուրբաթ
ՄԱՐՄԱՐԱ

ՀԵՌՈՒԻՆ ՍՈՒՐԲԸ ԶՕՐԱՒՈՐ Է

Ֆրանսաբնակ մէկ բարեկամէս շաբաթ մը առաջ նամակ մը ստացայ: Շատ ուրախացայ, որովհետեւ երկար ժամանակէ ի վեր նամակ չէի առներ անկէ: Նամակին մէջ իմ որպիսութիւնս կը հարցնէր եւ կը գրէր.
«Օդերը ի՞նչպէս են հոն», հոս շատ լաւ չէ: Շատ կարօտն ունիմ այդտեղի օդին, ջուրին, ցամաքին: Այստեղ բարեկամութիւն եւ երկու խօսք ընելու համար մարդ կը փնտռեմ: Դժբախտաբար ես հոս չգտայ փնտռածս: Այստեղի ապրելակերպը շատ փոխուած է: Եթէ գլուխդ ցաւի, դրացիդ քեզի ասփիրին մը անգամ չի տար: Եթէ իյնաս, մահանաս, վրադ նայող չկայ», եւլն., եւլն.:
Այս բարեկամս 19 տարի առաջ Ֆրանսա հաստատուեցաւ: Առաջին տարիներուն աշխատեցաւ կաշիի գործարանի մը մէջ: Երկու կամ երեք տարի վերջ բացաւ նշանաւոր վաճառանիշով խանութ մը: Մօտաւորապէս 15 տարիէ ի վեր այդ խանութը կը բանեցնէ: Աստուած ձեզ հաւատացնէ, ամէն տարի երեք անգամ գող կը մտնէ այդ խանութը: Այլեւս ապահովագրութեան ընկերութիւնն անգամ ապահովագրութիւնը սրբել կ'ուզէ անոր հաստատութեան: Գողերը խոշոր բեռնակառքերով կուգան եւ բոլոր զգեստները գողնալով կը տանին: Ասոնք ալճերիացի սեւամորթներ են եւ Ֆրանսայի ոստիկաններն անգամ գլուխ չեն կրնար ելլել անոնց հետ:
Երբեմն հեռաձայնով կը խօսինք, սակայն երբ բարեկամիս խանութէն ներս յաճախորդ մը մտնէ, մեր խօսակցութիւնը ֆրանսերէնի կը փոխուի: Որովհետեւ յաճախորդը առեւտուր չ'ըներ եղեր եթէ հասկնայ որ խանութպանը հայ է: Անցեալ օր ալ ալճերիացի սրիկաներ մտեր են «Ատիտաս» անուն խանութը, ուր իր տղան կ'աշխատի: Տղան լաւ մը ծեծեր են յետոյ դրամները եւ ապրանքները վերցնելով փախեր են:
Ահաւասիկ սիրելիներ: Մեծմայրս կ'ըսէր որ «Հեռուին սուրբը զօրաւոր է»:
Ժամանակին այս բարեկամս, որ հոս կ'ապրէր, այստեղի օդերը բնաւ չէր սիրեր: Սակայն հիմա, ի՞նչու է, չհասկցայ, իր նամակներուն մէջ կարօտով բացատրութիւններ կ'ուզէ այստեղի օդին մասին:
Որոշեցի եւ այս գիշեր նստայ, լաւ նամակ մը գրեցի բարեկամիս: Ըսի.
«Սիրելի բարեկամս, ի՞նչպէս ես: Մենք այստեղ շատ լաւ ենք: Օդերը կը հարցնես մեզի: Ես հիմա տեղեկութիւն տամ քեզի:
«Ասկէ ճիշդ երկու ամիս առաջ աշուն էր: Տեղաց անձրեւ: Անձրեւը շատ լաւ է: «Պէրէքէթ» է: Բոլոր փողոցները մաքրուեցան, հողերը թրջուեցան, զովացան: Երէկ եւ այսօր ձիւն կը տեղայ: Ձիւնն ալ շատ լաւ է: Ան կը մաքրէ օդը, կը սպաննէ մանրէները: Չեմ գիտեր, թերեւս երկու օր վերջ ալ արեւը պիտի տեսնենք: Արեւն ալ շատ լաւ է, որովհետեւ մեր մարմինը պիտի տաքնայ: Օր մըն ալ փոթորիկ մը պիտի ելլէ, անձրեւ, ձիւն, արեւ, փոթորիկ: Ամէն եղանակ լաւ է, եւ մեր եկեղեցիներուն զանգակները պիտի ղօղանջեն այդ չորս եղանակին ալ: Մեր երեսները պիտի խնդան: Աստուծոյ պիտի աղօթենք, որպէսզի եղանակները չվերջանան:
«Է՛հ, սիրելի բարեկամ, մեր այստեղի սուրբը զօրաւոր է: Որովհետեւ մենք, տեղին համաձայն աղօթել շատ լաւ գիտենք:
«Սիրելիս, այս նամակին վերջաւորութեան ես քեզի պիտի չհարցնեմ ձեր այնտեղի օդերուն մասին: Այլ պիտի հարցնեմ ձեր առողջութիւնը: Սիրելի բարեկամս, ի՞նչպէս է ձեր առողջութիւնը»:

Շուշան Գորտոնճիեան
24-Դեկտեմբեր-1997 Չորեքշաբթի
ՄԱՐՄԱՐԱ

ԿԱՐ ՈՒ ՉԿԱՐ, ՆՈՐ ԱՅԲԲԵՆԱՐԱՆԸ ԿԱՐ

Ես շատ կը սիրեմ պատմութիւն պատմելը: Երբ ազգականներս այցելութեան գան, փոքրիկ երախաները շուրջս կը հաւաքուին եւ ինձմէ անպայման պատմութիւն կ'ուզեն:
Օր մը պատմութիւն մը պատմեցի անոնց: Եւ շատ ալ սիրեցի այդ պատմութիւնը: Անմիջապէս յուշատետրս բացի եւ անոր մէջ գրեցի զայն: Հիմա ձեզի ալ կ'ուզեմ պատմել: Սովորական ամէն հէքեաթի նման այս ալ կը սկսի սա նախադասութեամբ. «Մէկը կայ եղեր, մէկը չկայ եղեր...»:

Հայրս ծներ է 1932-ին: Մեծ հայրս, երբ անդրադարձեր է, որ պիտի բախտաւորուի զաւակով մը, շատ ուրախացեր է: Այդ օր խոշոր կրամոֆոն մը բերեր է տուն: Կրամոֆոնը դրեր է սեղանիկին վրայ: Ճաշասեղանին վրայ ալ օղին ու լաքէրտան պատրաստեր է: Կրոմոֆոնը լարեր ու լաւ «քէյֆ» մը ըրեր է:
Եւ հայրս, վեց տարի վերջ, արձանագրուեր է Մխիթարեան վարժարանի մանկապարտէզը: Ձեռքը պայուսակ մը, մէջն ալ «Նոր Այբբենարան» մը: Առաջին դաս.
«Ա-արեւ, ա-աթոռ, ա-աղջիկ, ա-արջուկ, ա-աքաղաղ»:

Մայրս ծներ է 1940-ին: Այդ տարիներուն պատերազմ կայ եղեր աշխարհի վրայ: Մեծ հայրիկս, զինուոր կանչուեր է վեց դասակարգերու զինուորակոչութեան տարիներուն: Հացը՝ քարնէ-ով: Մեծմայրիկս գլխարկ կարեր է, թէ՛ զինուոր ամուսնին դրամ հասցուցեր է եւ թէ իր աղջիկը մեծցուցեր է: Վեց տարի վերջ մեծհայրս վերադարձեր է զինուորական պարտականութենէն: Մայրս փաթթուեր է իր հօր վզին: Մեծհայրս, աչքին մէջ երկու կաթիլ արցունք՝ մօրս ձեռքէն բռնելով զայն տարեր է Անարտ Յղութիւն վարժարան, արձանագրել տուեր է: Ձեռքը պայուսակ մը, մէջն ալ՝ «Նոր Այբբենարան»ը: Առաջին դաս.
«Ա-արեւ, ա-աթոռ, ա-աղջիկ, ա-արջուկ, ա-աքաղաղ»:

Տարիները կամաց կամաց անցեր են: Թէքնոլոժին յառաջացեր է, տուներու մէջ ձայնասփիւռ, լուացքի մեքենայ, սառնադարան եւայլն.:
Օր մը հայրս եւ մայրս ծանօթացեր են իրարու հետ եւ որոշեր են ամուսնանալ: Նոր բոյն մը կազմեր են: Տան մէջ մուտք գործեր է հեռաձայնը: Այդ տարիներուն շարժանկարի սրահները կը ցուցադրեն եղեր Մարլին Մոնրօ, Գլարք Կէյպըլ, Ռիթա Հէյվըրթի ժապաւէնները: Ենի Մէլէք շարժանկարի սրահէն բաժանորդութեան տոմսակներ, հօրս ոտքին՝ ռուկան կօշիկ, կռնակը օսլայուած շապիկ, մօրս գլխուն վրայ գլխարկ մը, ուսին՝ մուշտակ վերարկու: Անպայման Իսթիքլալ Պողոտային վրայ «Փրոմոնատ մը» պիտի ընեն եղեր: Հօրս կօշիկները պէտք է կճրտային «կըճըր-կըճըր»:

1959-ին ես աշխարհ եկեր եմ: Եղբայրս ալ եկեր է 1960-ին: Այդ տարիներուն խոշոր խոշոր ձայնապնակներ, փիքափներ: «Սահիպինին Սէսի» հաստատութենէն Միւզէյյէն Սէնար, Համիյէթ Եիւճէսէս, Զէքի Միւրէն եւայլն:
Եօթը տարի եւս անցեր է: Ես եւ եղբայրս արձանագրուեր ենք Սէմէրճեան-Ճեմարան վարժարան: Մեր ձեռքերուն մէջ պայուսակներ, անոնց մէջ ալ՝ «Նոր Այբբենարան»ներ:
Առաջին դաս.
«Ա-արեւ, ա-աթոռ, ա-աղջիկ, ա-արջուկ, ա-աքաղաղ»:

Քանի մը տարի վերջ Ամերիկացի աստղանաւորեներ լուսին ելեր են եւ իրենց դրօշակները պարզեր են լուսնին հողերուն վրայ: Քանի մը տարի վերջ ալ ռուսերը հասեր են մինչեւ լուսին: Թէքնոլոժին քիչ մը եւս յառաջացեր է: Սեւ-ճերմակ հեռատեսիլին հետ մեր տղաները սկսեր են սորվիլ Այ Պի Էմ: Հեռաձայնով խօսիլը խաղալիք մը դարձեր է բոլորին համար:

1979-ին ծներ է մանչս: 1985-ին ալ զինքը արձանագրեր ենք Ֆէրիգիւղի վարժարան: Այդ տարիներուն էր որ գունաւոր հեռատեսիլը մտեր է մեր տուներէն ներս: Ես եւ ամուսինս Լեւոնին ձեռքէն բռներ ենք եւ տարեր ենք վարժարան:
Առաջին դաս.
«Ա-արեւ, ա-աթոռ, ա-աղջիկ, ա-արջուկ, ա-աքաղաղ»:

Տարիներ տարիներու յաջորդեր են: 1991-ին աշխարհ եկեր է եղբօրս աղջիկը՝ Մարալիկը: Հիմա աստղանաւորդները շրջիլ սկսեր են աստղերու միջեւ եւ գացեր են մինչեւ հեռաւոր մոլորակներ: Հեռատեսիլները գործել սկսեր են հեռուէն կառավարող գործիքներով: Ամէնէն արդիական համակարգիչները եւ հետզհետէ գրպանի հեռաձայնները մտնել սկսեր են մեր կեանքէն ներս: Կոճակի մը վրայ կոխելով կարելիութիւն ստեղծուեր է դրամատունի հաշիւէդ գումարներ քաշելու:
Մեր Մարալիկը այս տարի Մխիթարեան Վարժարանի առաջին դասարանի աշակերտուհի դարձեր է: Շատ կը սիրէ եղեր իր դասարանը եւ իր ուսուցչուհին: Այս գիշեր հիւր եկաւ մեզի, գիշերեց մեր տան մէջ: Պառկելէ առաջ ցոյց տուաւ իր դպրոցական պայուսակը: Միասին բացինք զայն: Մէջը տեսայ «Նոր Այբբենարան»ը: Շատ կարօտցած էի մեր «Նոր Այբբենարան»ը:
Մարալիկը ինծի կարդալ սկսաւ առաջին էջը:
«Ա-արեւ, ա-աթոռ, ա-աղջիկ, ա- արջուկ, ա-աքաղաղ»:
Քիթիս տակէն խնդացի եւ դարձուցի երկրորդ էջը:
«Տ-տանձ, տ-տուն, տ-տանիք, տ-տակառ»:

Շուշան Գորտոնճիեան
10-Դեկտեմբեր-1997 Չորեքշաբթի
ՄԱՐՄԱՐՄ

ԿՈՉ ՄԻԱՍՆՈՒԹԵԱՆ

Մեծ զոհողութիւններով բացած էինք Թոքաթլեան միջանցքի մէջ մեր խանութը: Կարճ ժամանակի մը մէջ յաջողեցանք մեր գործին մէջ: Շատ լաւ մթնոլորտ մը ունէինք, շատ կը սիրէինք մեր խանութը: Երբեմն օր եղաւ, որ խանութին մէջ լուսցուցինք, որպէսզի մեր գործը ետ չմնայ: Մեր դրացիներուն ալ օգնական եղանք, որքան որ կրնայինք: Բայց ինչ մեղք որ շուտով հարցեր սկսանք ունենալ մէկ երկու դրացի խանութպաններու հետ: Կ'երեւի թէ անոնք կ'անհանգստանային մեր յառաջդիմութենէն: Բաւական երկար ժամանակ համակերպեցանք անոնց անհանգստութիւններուն, որովհետեւ երթալիք ուրիշ տեղ չունէինք: Սակայն հետզհետէ պաղիլ սկսանք մեր խանութէն: Մեր ցանկութիւնն էր, ժամ առաջ այստեղէն հեռանալ: Մեր գործերն ալ հետզհետէ խանգարուեցան, ձախորդ երթալ սկսան: Խորունկ մտածումներու մէջ թաղուած էինք, երբ օր մը մարդ մը մտաւ մեր խանութէն ներս: «Մայր պողոտային վրայ խանութ մը կայ, կ'ուզէ՞ք որ ձերը ըլլայ այդ խանութը» հարցուց: Ես եւ ամուսինս իրարու նայեցանք: Կարծես, թէ Աստուած ղրկած էր այդ մարդը: Տասը օրուան մէջ բոլոր կարգադրութիւնները ըրինք եւ պողոտային վրայ բացինք մեր նոր խանութը: Մեծն Աստուած կարծես դուռ մը գոցեց մեր երեսին, սակայն պատուհան մը բացաւ:
Մեր նոր խանութէն ներս կուգային զանազան երկիրներէ զբօսաշրջիկներ: Օր մըն ալ Հայաստանէն երիտասարդ պարոն մը եւ օրիորդ մը եկան: Անոնք Հայաստանի գործարարութեան եւ ձեռներէցութեան կեդրոնի մը խորհրդատուներն էին: Գործով մը քաղաքս եկած էին քանի մը օրուան համար, եւ ըստ բախտի տեսած էին, որ հայկական խանութ մը կար պողոտային այս կէտին վրայ: Բաւական երկար խօսեցանք աջէն ու ձախէն: Վերջապէս անոնք հարցուցին, այն ինչ որ արդէն արտասահմանէն եկողներու բերնին մէջ կարծես ծամոց մըն է: «Հանգի՞ստ էք այստեղ, երջանիկ կ'ապրի՞ք»:
Ես անմիջապէս պատասխանեցի, որ իսկապէս հանգիստ ու երջանիկ կեանք մը կ'ապրինք: Տեսէք, ըսի, պողոտային վրայ հայկական խանութ մը: Մեր ժողովուրդը գրեթէ ամէն ինչ ունի, ամարանոց, ձմեռնային բնակարան, ձայնասփիւռի մէջ հայերէն երգ եւայլն: Մենք այստեղ ունինք աւելի քան 30 առաքելական եկեղեցի, 19 վարժարան, Պատրիարքարան մը, Սանուց Միութիւններ եւ այս բոլորը իրենց կալուածներով եւ յարակից հարստութիւններով: Այսինքն մեծ ժառանգութիւն մը: Իսկ մենք այս ժառանգութեան զինուորներն ու պահապաններն ենք: Պարտաւոր ենք լաւ ըլլալ, շատ լաւ ըլլալ»:
Չեմ գիտեր, թէ մեր այցելուները ինչ խորհեցան, սակայն իմ համոզումներս էին ասոնք: Երբ կը գրեմ այս տողերը, կ'ուզեմ պատմութիւն մը պատմել ընթերցողներուս:
Դարեր առաջ երկիր մը կայ եղեր: Թագաւոր մը կը կառավարէ եղեր այդ երկիրը: Օր մը զինուորներէն մէկը վազն ու վազ կուգայ թագաւորին քով եւ կ'ըսէ.
-Տէր արքայ, ամերիկացի զինուորներ եկան մեր երկիրը գրաւելու:
Թագաւորը կը հրահանգէ:
-Շուտ փակեցէք դռները, պաշտպանութեան անցէք, երկիրը ձեռքէ չերթայ:
Քանի մը տարի վերջ զինուորը դարձեալ կը վազէ թագաւորին քով:
-Տէր արքայ, ֆրանսացիները մեր երկիրը գրաւելու կուգան:
Թագաւորը նոյնը կը հրահանգէ:
Քանի մը տարի վերջ ռուսերը կուգան, իտալացիները կուգան: Թագաւորը նոյն խանդով կը պաշտպանէ իր երկիրը:
Օր մըն ալ սակայն, զինուորը դարձեալ հեւ ի հեւ կուգայ եւ կ'ըսէ.
-Տէր արքայ այս անգամ ալ հայերը եկան մեր երկիրը գրաւելու: Ի՞նչ կը հրամայէք: Թագաւորը կը խնդայ:
-Ասոր համար էր, որ անհանգիստ ըրիր զիս: Հոգ մի ըներ: Տագնապելու պէտք չկայ: Անոնք քանի մը օր վերջ արդէն կը պառակտուին եւ զիրար կուտեն:
Այս պատմութիւնը անշուշտ ցաւ կը պատճառէ մեզի:
Ի՞նչու: Ի՞նչու եւ ի՞նչու այսպէս ըլլար:
Այս օրերուն Իսթանպուլահայութիւնն ալ իրար անցած է: Եւ հոգեւորականներն ալ մասնակցած են այս իրարանցումին: Անոնք ո՛չ թէ կրակը մարելու աշխատանք կը տանին, այլ ընդհակառակը կը ջանան կրակը հրահրել: Դէպքերուն ծանօթ են բոլոր անոնք, որոնք կը հետեւին մամուլին:
Ես կոչ կ'ընեմ կրօնաւորներուն, ազգայիններուն, թաղականներուն, ուսուցիչներուն, փաստաբաններուն, ճարտարագէտներուն, մայրիկներուն եւ հայրիկներուն եւ ամբողջ Իսթանպուլահայութեան եւ կը պաղատիմ: Եկէ՛ք ձեռք ձեռքի տանք եւ այս գրութեան տակ միասնաբար դնենք մեր ստորագրութիւնը: Վերջակէտ մը դնենք այլամերժութեան եւ անհանդուրժողութեան: Այսպէ՛ս պէտք է ընենք եթէ պիտի խորհինք մեր համայնքին ապագային եւ զաւակներուն բարօրութեան համար:

Շուշան Գորտոնճիեան
25-Նոյեմբեր-1997 Երեքշաբթի
ՄԱՐՄԱՐԱ

ԵԿԵՂԵՑԻ-ԹԱՏՐՈՆ

Մեծհայրս ընկեր մը ունէր: Ամէն Կիրակի, եկեղեցիէն արձակուելէ վերջ, կուգար մեր տունը, կը զրուցէր հօրս հետ: Բայց միշտ ալ նոյնը կ'ըսէր. «Ես եկեղեցի կ'երթամ, ո՛չ թէ աղօթելու համար: Կ'երթամ իբր թատրոն»: Շատ կը բարկանայի այդ մարդուն, որովհետեւ հայրս ամէն Կիրակի զիս եւ եղբայրս եկեղեցի կը տանէր ջերմեռանդօրէն: Հոն շապիկ կը հագուէինք: Եօթը տարեկանէս մինչեւ տասնեւհինգ տարեկան անդադար ամէն Կիրակի եւ տօնական որեր եկեղեցի գացի եւ շապիկ հագուեցայ: Գոց սորվեցայ բոլոր շարականները: Եթէ մանչ ըլլայի, անպայման աստիճան կ'առնէի, թերեւս ալ քահանայ կ'ըլլայի: Եկեղեցիիս սիրահարն եմ ես: Երբ ոտնլուայի օրը կը հասնէր, մանչերուն նախանձոտ աչքերով կը նայէի: Ես ալ շատ կը փափաքէի, որ Ս. Խորանին վրայ ելլեմ, մասնակցիմ արարողութեան: Վերջապէս օր մը իմ ալ փափաքս իրականացաւ եւ Խորան բարձրացայ: Դպրապետը ընթերցուած մը տուաւ ձեռքս եւ սորվեցուց զայն կարդալ: Բաւական երկար ժամանակ տօնական օրերու ընթացքին ես կարդացի այդ ընթերցուածը: Մայրս գլուխս ծածկելու համար սեւ քօղ մը շինած էր ինծի համար: Երբ Ս. Խորանին վրայ կը բարձրանայի, անմիջապէս գլուխս կը ծածկէի այդ քօղով: Ս. Խորանին վարագոյրը միշտ գոց էր: Մինչեւ որ ընթերցուածի կարգը ինծի գար, ես վարագոյրին ետեւը կը սարսռայի: Երբ կարգը կուգար, կ'անցնէի վարագոյրին առջեւի մասը: Այն ատեն աչքս մարդ չէր տեսներ: Այլեւս չէի դողար, հանդարտ ոճով կը կարդայի իմ ընթերցուածս: Կարծես ոյժ կ'առնէի այն մոմէն, զոր կը բռնէի ձեռքիս մէջ:
Երբ ամուսնացայ, Պաղլարպաշըէն Գուրթուլուշ հարս եկայ: Անգամ մը շատ փափաքեցայ, որ ամուսինս զիս Լացի Գիշերով տանէր Ֆէրիգիւղի եկեղեցին: Ամուսինս դժուարացաւ. «Շատ բազմութիւն է, բան չես հասկնար», ըսաւ: Սակայն ես շատ ստիպեցի, վերջապէս ամուսինս համոզեցի եւ միասնաբար գացինք եկեղեցի: Խճողուած բազմութիւնը մինչեւ եկեղեցիին պարտէզը, նոյնիսկ փողոցները լեցուցած էր: Կը պոռային, բարձրաձայն կը խնդային, կ'աղմկէին: Երիտասարդները կարծես տիսքոթէք մը եկած էին, ո՛չ թէ եկեղեցի: Խճողուած բազմութեան մէջէն յառաջանալով հազիւ կրցանք ներս մտնել եւ մեր մոմերը վառել: Երբ մոմերը վառեցինք ու պահ մը ջանացի հետեւիլ արարողութեան, լսեցի որ ետեւս կանգնած երկու կիներ իրարու հետ կը խօսէին եւ կը բամբասէին իրենց հարսերուն մասին: Աջէս, ձախէս ուրիշներ ալ չէին աղօթեր, այլ իրենց քովի ընկերոջ ձեռքին զարնելով եկեղեցիէն մտնող մէկը ցոյց կուտային կամ ուրիշի մը մասին բաներ մը կը խօսէին: Այդ միջոցին անոնք ամբողջ իմ ուշադրութիւնս գրաւեցին: Ստիպուեցայ կիսատ թողուլ աղօթքս, որովհետեւ աղմուկը եւ շուրջիններուս շարժումները կը շփոթեցնէին զիս: Այն ատեն յիշեցի մեծհօրս ընկերը: Իրաւունք տուի անոր խօսքին: Հիմա ես ալ այլեւս տօնական օրերը, երբ եկեղեցի կ'երթամ, կը տեսնեմ, որ եկեղեցին կարծես դադրած է աղօթավայր ըլլալէ, այլ դարձած է թատրոն:
Ես եկեղեցի կ'երթամ, սակայն գիտէք թէ ե՞րբ կ'երթամ: Առաւօտուն ժամը 8.30-ին: Զիս կը տեսնեն միայն իմ սիրելի երկու բարեկամներս, որոնք են՝ ժամկոչ եղբայրը եւ անոր կինը:
Ժամկոչ եղբայրը ինծի կ'ըսէ. «Քոյրիկ, բարի եկար, մանղալը վառած եմ: Դուն մինչեւ որ աղօթքդ ընես մանղալին վրայ խահվէթ կ'եփէ իմ կնիկս: Հրամէ, եկուր»:
Եկեղեցիին բանալին ձեռքս կուտայ ժամկոչ եղբայրը: Ես կը բանամ փառաւոր դուռը եւ Ս. Խորանին առջեւ ծունկի գալով կը կարդամ ինծի ծանօթ բոլոր շարականներս: Կ'աղօթեմ բոլոր բարի մարդոց համար, մէյ մըն ալ իմ սիրելի բարեկամներ՝ ժամկոչ եղբօր եւ կնոջը համար:

Շուշան Գորտոնճիեան
23-Հոկտեմբեր-1997 Հինգշաբթի
ՄԱՐՄԱՐԱ

ԱՐՁԱԿՈՒՐԴ

Ամուսինս Իսթիքլալ Պողոտային վրայ հաստատութեան մը մօտ աշխատեցաւ ճիշդ 19 տարի: Յետոյ, 15 տարի առաջ Թոքաթլեան փասաժի մէջ բացինք մեր խանութը: Աշկերտի մը պէտք ունէինք, որպէսզի մեզի օգնէր խանութի մեր փոքրիկ գործերուն մէջ: Քիչ մը դժուար եղաւ, սակայն ի վերջոյ գտանք ճիշդ մեր ուզածին պէս տղայ մը:
Տղան 15-16 տարեկան էր, աչքը բաց բան մը: Շատ ալ խելացի: Ինքնահաւան եւ շատախօս: Ամէն բանի հանդուրժեցինք, որովհետեւ շատ դժուար էր մարդ գտնելը: Առաջին օրը տղան մեր դիմացը կանգնելով սկսաւ հարցուփորձել. «Վարպետ, դուք ինծի ո՞րքան ամսական պիտի տաք, ո՞ր օրերը արձակուրդ պիտի ընեմ» եւլն.:
Ամուսինս յայտնեց թէ որքան ամսական պիտի վճարէր: Տղուն դէմքը ժպտեցաւ, գոհ մնաց: Յետոյ ամուսինս շարունակեց.«Տղաս մեր արձակուրդի օրերը սապէս են. Կիրակի օրերը, յետոյ իսլամական տօնական օրերը եւ մէկ մըն ալ Ս. Զատիկը»: Տղան զարմանքով նայեցաւ. «Վարպետ, ձեզի բան մը ըսեմ: Ես բոլոր օրերը հասկցայ, սակայն Ս. Զատիկը չհասկցայ: Ան արդէն Կիրակիի չի գար»:
Ամուսինս քիթին տակէն խնդալով տղուն պատասխանեց. «Ապրիս տղաս, դուն շատ խելացի ես, ես քեզ շատ սիրեցի, ուրեմն գործի առնուած ես»:
Ատենօք մեր մեծերը կը պատմեն, որ տղայ մը այսպիսի հարցումներ չէր ուղղեր եթէ գործի սկսէր: Հայրը կ'առնէր զայն վարպետի մը կը յանձնէր. «միսը քեզի, ոսկորը ինծի». կ'ըսէր եւ կը սպասէր որ իր տղան վարպետին քով լաւ հասնի,շուտով վարպետ դառնայ:
Անշուշտ, արձակուրդը շատ լաւ բան է: Կեանքի մէջ անոր ալ պէտք ունինք: Սակայն ամէն բան իր ժամանակը ունի: Առանց «Ա » ըսելու «Բ » կամ «Գ » չենք կրնար ըսել:
Ես 15 տարուան աշխատանքիս մէջ առաջին անգամ այս տարի է, որ Շաբաթ օրերը տունը մնացի եւ փոքրիկ արձակուրդներ ըրի:
Այդ Շաբաթ օրերէն մէկուն, օդը աննպաստ էր: Անձրեւ կը տեղար, ծով մտնելու կարելիութիւնը չկար: Կեսրոջս հետ միասին որոշեցինք Մեծ Կղզի երթալ:
Շոգենաւ մը նաւամատոյց մօտեցաւ: Շատ բազմութիւն կար եւ շոգենաւին մէջ շուտով տիրեց անիշխանական եւ խառնակ վիճակ: Մեծամասնութիւն կը կազմէին աղքատիկ կամ միջին դասակարգի մարդիկը: Ծրարներ պատրաստեր էին իրենց ուտելիքներով, ձմերուկ, ջուր եւլն.: Այս բոլորը շալկած՝ ծով մտնելու կ'երթային: Իրենց երեսի արտայայտութիւնը քիչ մը ուրախ էր, քիչ մըն ալ տխուր: Թերեւս երեք ամսուան արձակուրդի մէջ առաջին անգամ ծով մտնելու առիթը պիտի ունենային, սակայն այդ ալ անձրեւոտ օդի հանդիպած էր: Արդեօք օդը պիտի բացուէ՞ր: Այսպիսի մտածումներ ունէի, երբ շոգենաւը Պուրկազ հասաւ: Ճամբորդներուն մեծամասնութիւնը իջաւ Պուրկազ:
Պուրկազէն քանի մը երիտասարդներ շոգենաւ մտան Մեծ Կղզի երթալու համար: Բոլորն ալ շփացած եւ անկիրթ երեւոյթ ունէին: Ոմանք իրենց ոտքերը երկարեցին նստարաններուն վրայ, ոմանք մանչ-աղջիկ իրարու փաթթուելով երկնցան նստարաններուն վրայ: Պոռալ, կանչել. եւլն. եւլն.:
Մտածեցի, որ քիչ առաջ այս նստարանին վրայ խեղճ ու աղքատիկ մարդիկ նստած էին ծովը երազելով:
Երկու ծայրամասեր՝ մարդոց բազմութեան մէջ: Արդեօք երկուքին մէջտեղը չկա՞յ: Թերեւս երկուքին մէջտեղը ես եմ եւ ինծի պէս մտածողները: Չէ՞ որ այսօր շատեր մեզի պէս մտածողները այդպէս կը կոչեն:
Հիմա ուրիշ նախադասութիւն մըն ալ բերնի ծամոց դարձած է:
«Աշխարհը փոխուած է, դարը փոխուած է»:
Ես այս գաղափարին չեմ մասնակցիր եւ կ'ըսեմ.
«Աշխարհը, կամ դարը չէ որ փոխուած է, կրթութիւնը փոխուած է, մարդոց ապագան փոխուած է»:

Շուշան Գորտոնճիեան
16-Հոկտեմբեր-1997 Հինգշաբթի
ՄԱՐՄԱՐԱ