ԱՒԵՏԻՔ ԻՍԱՀԱԿԵԱՆ
Բնաշխարհ և
Տոհմիկ Կենցաղ
«ԱԶԳԱՅԻՆ
ԵՐԳԸ»
Աւետիք
Իսահակեանի այս կէս յուշագրական պատմուածքը մեզ կը փոխադրէ արեւմտեան Հայաստան:
Արաքսի ափերուն բնաշխարհիկ մթնոլորտի մը մէջ:
Արարատեան
դաշտ, Մասիս, Արմաւիրի Սօսեանց անտառ: Մեզ կ'ուղղեն դէպի այդ մթնոլորտը, դէպի անոր
մշակութային բաղադրիչը, որովհետեւ պատմուածքը մանաւանդ բնաշխարհիկ մշակոյթի
նուիրուած «երգ» մըն է: Իսկ գլխաւոր պատգամը այցելութիւնն է գաղտնի դպրոցին իր
աւարտի «ազգային երգ» ով' «Այբ-բեն-գիմ» ով:
Արարատեան
դաշտի հրաշալի աշունը: Այդ օր աշնան պայծառ առաւօտն էր: Առատ այգիները անուշ
խունկի հոտերով լեցուն էր:
Երկու ընկեր
Արմաւիրի բլուրը գացած էինք: Մեհենական' սօսիի ծառերուն տերեւները խորհուրդաւոր
ձայներ հանելով կը շարժէին մեր գլխուն վրայ:
Մենք երկու
ընկեր այս տեսարանէն ազդուած անձայն մնացած էինք:
Մեր ցուպերը
հովիւներու նման բռնած կը քալէինք Երասխի գետափին սահմանէն և կ'երթայինք գիւղ մը:
Սքանչելի էր
Արարատեան դաշտը: Մասիսը մեր դիմացն էր: Պարզ ու յստակ, որ ան կարելի էր դիտել
ամէն կողմէ:
Ան, ետեւի
ոտքերուն վրայ նստած, ծեր գլուխը անսահմանութեան մէջ հանգիստ ու առանց վրդովելու,
հսկայ ճերմակ առիւծի մը կը նմանէր:
Աշնան հաճելի
և մեղմ արեւը, Մասիսը վերէն վար և Արարատեան երկրի լայնքով ու երկայնութեամբ
տարածուն փայլը փռած էր:
Վերջապէս
հասանք մեր նշմարած գիւղը:
Յաջորդ օր,
այս գիւղէն մէկնելէ առաջ, գացինք գիւղին գաղտնի դպրոցը այցելելու: Մէկ օր առաջ այս
դպրոցին ուսուցիչին հետ արդէն ծանօթացած էինք: Ան եռանդուն երիտասարդ մըն էր:
Ցարական
կառավարութիւնը փակած էր հայկական վարժարանները: Քաղաքներու և գիւղերու
դպրոցներուն շէնքերը և եկամուտ բերող կալուածները գրաւած էր: Հայ ժողովուրդը
ազգային կրդութիւն ստանալէ զրկուած էր: Այս ծանր հարուածէն, հայ ժողովուրդի
զգայուն մասը գիտակից էր: Հայրենասէր անհատներ կ'ուզէին կարելի չափով դէմ դնել
պետութեան, որպէսզի հայերը օտարացնելու քաղաքականութեան վերջ տրուի:
Այս զգայուն ժողովուրդը,
հայկական գաւառներու մէջ պարզ միջոցներով սկսան դպրոցներ բանալ: Այդպիսի
դպրոցներէն մէկն էր, որ մենք այցելած էինք:
Արաքսի ափին,
հաստատաբուն ընկուզենիի ծառին տակ, պարզ նստարաններու վրայ խումբ-խումբ տեղաւորուած
էին բաւական մեծ թիւով մանուկներ և 14-20 տարեկանի միջեւ աշակերտներ:
Կիրակի օր էր:
Ուսուցիչը
մեզի ըսաւ.
-Գիւղացին
դաշտային աշխատանքներով կը հանգստանայ: Այդ պատճառաւ դպրոցը լեցուն է:
Դպրոցը միայն
մէկ ուսուցիչ ունէր, բայց ան իր աշխուժ կամքով ամէն կողմ կը հասնէր: Խումբ մը կը
սորվէին «այբ ու բեն»ը, ուրիշ խումբ մը «Մայրենի Լեզուն» կը կարդային, երրորդ
խումբը «Հայոց Պատմութիւնը», մի ուրիշ խումբ «Դաւիթ Բէկ» կը կարդային:
Երբ դասաժամը
վերջացաւ ու աշակերտները պիտի ցրուէին, ընկերս որ երգ կը սիրէր խնդրեց ուսուցիչին
որպէսզի աշակերտները երգէին:
Ուսուցիչը
պատասխանեց.
-Ես բաղաձայն
եմ: Իմ աշակերտներու երգ չեմ սորվեցուցած: Աշակերտներու մէջ լաւ ձայն ունեցողներ
կան և անոնք կրնան երգել:
Ուսուցիչը,
աշակերտներուն առաջարկեց որպէսզի երգէն:
Փոքրերը
դժուարացան, իսկ մեծերը քաշուեցան:
Ընկերս ըսաւ.
-Բայց շատ լաւ
կ'ըլլար եթէ բոլորը միմիայն մէկ ազգային երգ մը գիտնային: Օրինակ, «Մայր Արաքսի»ն,
որ շատ տեղին է: Դուք անոր ափին տակը կ'ապրիք:
Ուսուցիչը
թեթեւ կարմրեցաւ և պահ մը մտածելէ վերջ գլուխը ոգեւորուած շարժելով աշակերտներուն
դարձաւ և ըսաւ.
-Սիրելի
աշակերտներս, ամէնքդ շարուեցէք այստեղ:
Յետոյ մեր
կողմ դառնալով ըսաւ.
-Ինչպէ՞ս չեն
գիտեր:Անոնք ամենալաւը գիտեն:
Ձեռքի քանակը
վեր բարձրացնելով գոչեց.
-Բոլորդ
միասին ինծի հետ երգեցէք: «ԱՅԲ, ԲԵՆ, ԳԻՄ»: Չէ՞ որ բոլորիդ սորվեցուցած էի և
միասին արտասանած էինք:
Եւ քանակի
հաւասար բախումներուն ներդաշնակ բոլորը հետեւելով ուսուցչին, միասին բարձր և
եղանակաւոր ձայնով վանկերն ալ իրար կապելով սկսան երգել:
-ԱՅԲ, ԲԵՆ,
ԳԻՄ....
Այսպէս միջեւ
«Օ, ՖԷ»: Քառասուն-յիսուն անգամ կրկնեցին: Աշակերտներուն կուրծքէն բխած այս հզօր, բազմահնչուն
և միասնաբար ձայնը Հայոց լեզուն էր: Կարծես, Երասխի ուժգին զարնուող ջուրին հանած
ձայնը կը տարածուէր Արարատեան դաշտին վրայ և ազատ Մասիսը դէպի վեր կը թռէր:
Բոլորիս
երեսին վրայ պայծառ ժպիտ կար: Ուսուցիչը ոգեւորուած էր:
-Ահա՛ ձեզ ընդհանուր
ազգային երգ մը, որ ամէն հայ անպատճառ պէտք է գիտնայ: Ահա չորս-հինգ տարի է այդ
երգը կը սորվեցնեմ: Ուրիշ երգ չեմ ճանչնար:
Ոսուցիչը,
բոցավառ շրդունքներով շնչասպառ ըսաւ այս նախադասութիւնը և սրբեց իր քրտնած ճակատը:
-Շատ ճիշտ
ըսիք և կեցցէ ձեզ: Իսկապէս աննման էր:
Ոչ նուազ
ոգեւորութեամբ պատասխանեցինք մենք:
Ամուր
սեղմեցինք սրամիտ ուսուցիչին ձեռքը և ուրախ ու զուարթ շարունակեցինք մեր ճամբան:
Պահ մը այդ
տարօրինակ երգին ազդեցութեան տակ մնացած էինք: Ընկերս լռութիւնը վերջացուց և ըսաւ.
-Նոյն կարծիքի
մէջ չե՞ս, որ քանի ատեն հայը կ'ապրի, հայոց «ԱՅԲ ու ԲԵՆ»ը չի մեռնիր:
-Այո', ըսի և
շարունակեցի.
-Ես հակառակին
աւելի համաձայն եմ: Քանի ատեն հայոց «ԱՅԲ ու ԲԵՆ»ը կ'ապրի, հայը չի մեռնիր:
14-Փետրուար-2014 Ուրբաթ
Իսթանպուլ
Շուշան
Գորտոնճիեան
