ԳԱԼՖԱԵԱՆ ՈՐԲԱՆՈՑ - 21 Նոյեմբեր 1866

Գալֆաեան Որբանոցը մեր համայնքի պատմութեան մէջ ունի իր ինքնուրոյն տեղը, ըլլալով աղջկանց որբանոց: Որբանոցը հիմնուած է 21 Նոյեմբեր 1866 թուականին Սրբուհի Մայրապետ Գալֆաեանի կողմէ: Սրբուհի Մայրապետ հիմնադիրն է նաեւ Գալֆաեան Ուխտի Միաբանութեան:
Անուրանալի է միաբանակից քոյրերու նախախնամական գործունէութիւնը: Անոնք ընտանեզուրկ որբուհիները պատսպարեցին և լաւ կրթութիւն տուին: Այդ որբուհիները ապագային դարձան ընտանիքի օրինակելի մայրեր, օրինակ ունենալով իրենց դաստիարակման ու կրթութեան համար տարուած աշխատանքները:


Ծնաւ 17 Փետրուար 1822 թուականին: Վախճանեցաւ 4 Յուլիս 1889 թուականին:
Սրբուհի Մայրապետ Նշան Գալֆաեան, Գարթալցի համեստ ընտանիքէ մը եկաւ Խասգիւղ: Ան, իր մօրը հետ ամբողջ օրեր ասեղնագործելով աչքի լոյս կը թափեր, որպէսզի ապրեցնէ իրմէ փոքրիկ քոյրերն ու եղբայրները:
Սրբուհին այսքանով չի գոհացաւ, Աստուծոյ նուիրուելու կոչում մը իր մէջ աշխատիլ սկսաւ: Տասնուեօթամեայ Սրբուհիին այդ Աստուածատուր կոչումը իր անձէն ներս աւելի շեշտուեցաւ, երբ ժանտախտի ճիրաններուն մէջ գալարուն անկողին ինկաւ:
Սրբուհիին մայրը Թագուհիի միակ փափաքն էր փեսայ մը ունենալ, որ տէր կանգնէր իր զաւակներուն և անոնց հօրմէն մնացած կալուածին:
Սրբուհի իր հիւանդութեան շրջանին իր մօտ կը կանչէ մայրը և ուխտել կուտայ իրեն, որ եթէ ողջամբ ազատի մահուընէ, չի հակառակի իր որոշման և նուիրէ զինքը Աստուծոյ:


Ո՞ր մայրն է ան, որ իր հոգեհատորը մահուան անկողնին մէջ տեսնէ և չի յարգէ անոր, թերեւս վերջին բաղձանքը:
Վերջապէս Սրբուհիին մայրը կը համոզուի և կ'ընդունի իր աղջկան բաղձանքը:
Սրբուհին այդ օրէն վերջ կամաց կամաց իր առողջութիւնը վերագտնել սկսաւ: Ան իր ամէնէն զարգուն մարմնական գեղեցկութեան և շնորհներուն մէջ, դեռ հազիւ 18 գարուններու տէր, ընդունեց մայրապետական քօղը, ամբողջովին ձեռք քաշելով աշխարհիկ կեանքէ և անոր հրապուրիչ հաճոյքներէն: (1840)
Այդ պահուն ան ունէր 17 աղջիկներ, գրեթէ ամէնքն ալ անճար ընտանիքներու ծոցէն հաւագուած էին:

Թաղին Երեցը, արժանաշնորհ Տ. Գէորգ Ա. Քհնյ. Արծրունի, Սրբուհի Մայրապետը կ'ուզէր ծանօթացնել բարձրաշնորհ Տ. Ներսէս Եպսկ. Վարժապետեանի և Տ. Կարապետ Վրդ. Շահնազարեանի հետ:
Շահնազարեան Վարդապետ որ նոր վերադարձած էր Եւրոպայէն, ի տես քօղածածկ այս եռանդուն «Մայրապետին», կը յորդորէր յանկարծ ու կը ներշնչէ զինքը, ըսելով.
«Աղջիկս, աւելի լաւ է որ, դուն ինքզինքդ նուիրես հայ որբուհիներու դաստիարակութեան, քանզի Եւրոպայի մէջ քեզի պէս «Մայրապետներ» դպրոցներու մէջ աղջիկներ կը դաստիարակեն ու անոնց ֆիզիքական ու բարոյական զարգացման կը հսկեն. այդպէսով աւելի օգտակար կը դառնան իրենց շրջապատին»:

Վարդապետը ճիշդ սրտէն խօսած էր Սրբուհիին ու առինքնած զինքը իր ամբողջ էութեամբ:
Սրբուհիին պատասխանը եղած էր յուսահատ և անճար.
«Հայր Սուրբ, ես ուսում չունիմ որ տղաքներ կրթեմ, հարստութիւն չունիմ որ օգտակար ըլլամ թշուառներուն, ուստի ինչ որ Աստուած պարգեւած է ինծի, կ'ուխտեմ նուիրել Ազգիս...»:

Ու այդ պահուն արդէն իսկ կը հիմնուէր Գալֆաեան Աղջկանց Որբանոցը, այդ եռանդուն, ձեռներէց ու նուիրեալ կնոջ ձեռքով, ինչպէս կը վկայէ պատմութիւնը «17 անտէրունջ որբեր» ապաստան կը գտնէին Որբանոցին մէջ, եթէ արդէն կարելի էր Որբանոց ըսել տան մը մէջ ամփոփուած խումբ մը խլեակներու պատսպարանին: 1865 թուականը կը ցուցնէր տարեցոյցը և Գալֆաեան Տան դուռը գուրգուրոտ ձեռք մը հետեւեալ ցուցատախտակը կը զետեղէր, կարծես իր սրտին մէջ ճնճերող մուրազն ալ պինդ գամելով հոն.
«ՈՐԲԱՆՈՑ ԵՐԻՑ ԱՄԱՑ ԸՆԾԱՅՄԱՆ Ս. ԿՈՒՍԻՆ Ի ՏԱՃԱՐՆ»:

Սրբուհի Մայրապետ՝ ան շնորհալի կինը, քօղը գլուխը, պայուսակն ի ձեռին ամառ ու ձմեռ գիւղէ գիւղ, դուռնէ դուռ վազելով իր որբուհիներուն համար օգնութիւն կը խնդրէր: Օր մըն ալ ապտակուեցաւ չարաչար: Սրբուհի Մայրապետ աւետարանական հեզութեամբ մը, այդ ամբարիշտ հարուածն իջոցնողին ըսաւ.

«Շնորհակալ եմ էֆէնտի, այս ապտակը իմ բաժինս է, հապա խեղճ որբերուս ի՞նչ տանիմ»:

Ան, արդարեւ իւր սիրական որբոց բարւոյն համար, անտրտունջ և սիրայօժար, առաջին օրէն իսկ պատրաստ ու յանձնառու եղած էր մարդկային այդ ամէն տգեղութեանց: Ան ամէն անգամուն սապէս կ'ըսէր.
«Մարդկային փրկութեան համար իւր արիւնը թափող Քրիստոսին անգամ գլխուն փուշէ պսակ դրին, ալ ինծի պէս ողորմելիին խօ՞սքը կ'ըլլայ»:

Որպէս գործնական միտք, Սրբուհի Մայրապետ իր հանգանակած գումարներէն որոշ մաս մը մէկդի դնելով, հաստատութեան համար հասութաբեր կալուած մը գնեց Ղալաթիոյ մէջ:

1870 թուականի գարնան օր մը, Քեաղըտհանէի մէջ որբուհիներու ընկերակցութեամբ կը ներկայանար Սուլթան Ազիզ Կայսեր, ապահովելով 50 ոսկիի նուիրատուութիւն մը ու պետական զանազան յատկացումներ:

Սրբուհի Մայրապետ քսանըչորս տարուան հոգեկան ու մարմնական տաժանակիր աշխատանքներէ վերջ, շաքարախտի ճիրաններուն մատնուած անկողին կ'իյնար 1889 Սեպտեմբերին: Զինքը դարմանող բժիշկներն էին Տօքթ. Ստեփան Փաշա Ասլանեան, Տօքթ. Տիգրան Փաշա Փէշտիմալճեան, Տօքթ. Տիրան Էֆ. Քաբամաճի, Տօքթ. Տէքօսիօ, Տօքթ.Ասլան ևլն.:

Աւելորդ է ըսել թէ ինչ մեծ տառապանք էր այն անշարժութիւնը, որուն կ'ենթարկուէր մէկը, որ համակ կենսունակութիւն, կորով ու խանդ էր: Այս էր դժուարին պարագան Սրբուհի Մայրապետի համար, որու կենսագիրը արդարօրէն կ'ըսէր.
«Օհ, տեսնելու արժանի բան էր այդ միջոցին Մայրապետը, այն արի կինը, մարմնաւորեալ այն գործունէութիւնը, երկաթէ վանդակի մը մէջ շղթայուած առիւծի մը յուսահատական պատկերը կը ներկայացնէր»:

Սրբուհի Մայրապետ պիտի չապրէր: Ինքն ալ կ'զգար մօտալուտ վախճանը և իբր միակ ու գերագոյն վարձատրութիւն իւր բազմամեայ վաստակոց, առանձին նամակաւ մը կը խնդրէ Ամեն. Տ. Խորէն Սրբազան Պատրիարքէ որ բարեհաճի մատրան մը շինութեան հրամանն ստանալով զինքը հոն, իւր հիմնած Հաստատութեան մէջ իսկ թաղել տալու հարկ եղած արտօնութիւնն առնել: Ամեն. Ս. Պատրիարք Հայրն կը հաճի ամէն ինչ կարգադրել ըստ փափաքանաց մահամերց բարերարուհիին:
Արդարեւ կարճատեւ հիւանդութենէ վերջ Սրբուհի Մայրապետ կը թողուր այս աշխարհը 4 Յուլիս 1889 Երեքշաբթի օր, 67 տարեկան հասակին:



Ամեն. Ս. Պատրիարք Հայրը, 9 Օգոստոս 1889 թուականին Երանուհի Մայրապետը Գալֆաեան Որբանոցի «ՄԱՅՐ-ԽՆԱՄԱԿԱԼ» կը կարգէ:
Երանուհի Մայրապետ Հովհաննէսեան Որբանոցէն հասած որբուհի մը ըլլալով իր յօժար կամքով կ'ընթունի Մայրապետական քօղը:
Ան, 22 Նոյեմբեր 1902 թուականին կը վախճանի և կը թաղուի Հալըճըօղլուի Ազգային Գերեզմանատան մէջ:










Քրիստինէ Մայրապետ, Երանուհի Մայրապետի կաթուածահար ըլլալէն քիչ յետոյ 13 Սեպտեմբեր 1902 թուականին Տեղակալ կը կարգուի Որբանոցին:
Քրիստինէ Մայրապետ սիրով ընդունելով իրեն առաջարկուած այս նուիրական այլ դժուարին պաշտօնը, կուգար Խասգիւղ, ուր նախապէս հաւանաբար չէր այցելած իսկ:
Պէտք է խոստովանիլ թէ, Քրիստինէ Մայրապետի համար նախախնամական տնօրինութիւն մըն էր կարծես Գալֆաեան Որբանոց մուտքը, երկու զինուորեալներու, որոնք աւելորդ է ըսել թէ իր ստանձնած այս պատասխանատու ու դժուարին գործին մէջ իր գլխաւոր ու հաւատարիմ գործակիցները պիտի ըլլային:

Աղաւնի ու Մարիամ Քէօսէեան դեռատի քոյրերն էին անոնք, ըլլալով զաւակները Արաբկիրցի բարեպաշտ ու բազմանդամ ընտանիքի մը: Հակառակ ծնողներու բուռն ընդդիմութեան, ներքին անբացատրելի զգացումէ մը մղեալ նուիրուած էին սրբազան պարտականութեան մը:

Երկու տարի վերջ, Օրմանեան Սրբազանի ձեռամբ Մայրապետական քօղ ու սքեմ կը տրուէր ընծայացու Աղաւնի ու Մարիամ Քէօսէեան քոյրերուն: Անոնք իբրեւ ուխտեալ, անձնուիրաբար կը ծառայէին Որբանոցին մէջ, աջ բազուկը հանդիսանալով Քրիստինէ Մօր:

Օրմանեան Սրբազան իր նախորդ, ու Գալֆաեան Որբանոցի հիմնադրման գլխաւոր սատարողներէն Վարժապետեան Պատրիարքի ու անզուգական Շահնազարեան Վարդապետի նման, լայնօրէն կը գնահատէր Որբանոցին կատարած նախախնամական դերը Հայ իրականութեան մէջ ու նոյնքան օգտակար կը համարէր ուխտեալ Քոյրերու Միաբանութեան մը գոյութիւնը: Ու առ այդ հետեւելով Մայր Մաշտոցի ցուցմունքներուն, կուտար իր հայրական օրհնութիւնը:

26 Յուլիս 1919 թուականին, 17 տարուան տքնաջան ու նոյնիսկ արդիւնաւոր պաշտօնավարութենէ մը վերջ, իր աջքերը կը փակէր Քրիստինէ Մայրապետ Փափազեան, կրելով միեւնոյն ատեն իրեն յանձնուած նուիրական աւանդը լաւագոյն մատակարարած ըլլալու գոհունակութիւնը:

Մահուընէն չորս օր վերջ, Որբանոցի մատրան մէջ տեղի կ'ունենար մեծաշուք յուղարկաւորութիւնը, նախագահութեամբ Անեն. Սրբ. Պատրիարք Հօր, որ իր դամբանականին մէջ լաւագոյն կը պատկերացնէր Քրիստինէ Մայրապետին կեանքն ու գործը:

Իր և ուխտակից Քոյրերու փափաքին համաձայն, Քրիստինէ Մայրապետ Փափազեանի յոգնատանջ մարմինը կ'ամփոփուի Որբանոցի պարտէզին մէջ:



4 Օգոստոս 1919 թուականին Որբանոցի Մատրան մէջ կը կատարուէր Քրիստինէ Մայրապետի մահուան քառասնից լրման Ս. Պատարաքը: Ս. Պատարաքէն վերջ կարդացուեցաւ Պատրիարքական Կոնդակը, որով պաշտօնապէս կը հաստատուէր Աղաւնի Մայրապետի Որբանոցի Մայրութեան պաշտօնը:

Ս. Պատրիարքը Գալֆաեան Որբանոցի Մայրութեան բարձրացուց Քոյր Աղաւնի Քէօսէեանը, որուն նուիրեց այս առթիւ Քրիստինէ Մայրապետի Խաչը, Մատանին ու յորդորական մը ուղղեց որբուհիներուն որ յարգեն իրենց նորընտիր Մայրը, որ իր աննկուն ջանքերով արժանի կ'ըլլար այս պատիւին:

Այսպէսով Քրիստինէ Մօր կը յաջորդէր Աղաւնի Մայրապետ Քէօսէեան, որ ինքն ալ փոքր տարիքէն իսկական նուիրեալ մը ըլլալով, անսայթակ կերպով պիտի տեւակացնէր Իրեն յանձնուած նուիրական աւանդը:

Այսպէս Մայր Աղաւնի, այս նուիրական աւանդը պաշտօնապէս ստանալէ վերջ, կը ձեռնարկէր լուրջ աշխատութեան, ըստ առաջնոյն իրեն գործակից ունենալով Խնամակալութիւնն ու մասնաւորաբար այս վերջիններէն Արամ Գարակէօզեանը, որու ունեցած նուիրումն ու փարումը ամէն գնահատանքէ վեր եղած է միշտ:

Անվարան կարելի է ըսել թէ եղած են ատեններ, երբ Արամ Գարակէօզեանի անունը գրեթէ նոյնացած է Գալֆաեան Որբանոցի անուան հետ: Խիստ պատկարելից են հետեւեալ տողերը, որոնք նուիրուած էին Որբանոցի 68ամեակի առթիւ լոյս ընծայուած գրքոյկին մէջ:

«Հաստատութեան պատմութեան և անոր վերածնունդի գործին հետ կապուած է նաեւ անունը Տիար Արամ Գարակէօզեանի, որդի Տիկ. Վասիլուհի Գարակէօզեանի, որուն եռանդուն աջակիցը եղաւ առաջին իսկ օրէն, անկեղծ նուիրումով:
Արդարեւ, Տիար Արամ Գարակէօզեան ոչ միայն աջակից այլ և հեղինակ ու առաջնորդ եղաւ այս հաստատութեան մէջ կատարուած բոլոր բարեկարգչական և վերաշինական ձեռնարկներուն»: (Էջ 547)

Գալֆաեան Հաստատութիւնը որպէս Որբանոց ու Կրթական, շնորհիւ Մօր, Քոյրերուն ու Խնամակալութեան, մտած էր իր ծիրին մէջ ու անսայթաք կը շարունակէր իր ուղին, իրեն գլխաւոր զօրաւիգ ունենալով ժողովրդային անխառն նուիրաբերումը:

Որպէս Հայաստանեայց Ս. Եկեղեցւոյ նուիրեալներ, անշուշտ թէ Քէօսէեան Քոյրերն ալ պիտի փափաքէին ուխտի երթալ Հայ Երուսաղէմը, Քրիստոսի Ս. Գերեզմանին վրայ դնելու համար իրենց ճակատը:

Արդարեւ երբ վստահ էին թէ քանի մը ամսուան համար սրտակից ձեռքերու պիտի կարենային վստահիլ իրենց յանձնուած Աւանդը, կը ձեռնարկէին այս ուխտակնացութեան ու առ այդ 1932 տարւոյ Մարտին կ'ուղեւորէին դէպի Երուսաղէմ:

Իրենց այցի ճամբուն վրայ միջոց մը կանգ առին Եգիպտոս, այնտեղ լայն շահագրգռութեան առարկա ըլլալով, արժանացան արժանավայել ընդունելութեան:
Եգիպտահայութեան բարոյական ու նիւթական գնահատանքը մեծ կ'ըլլար Գալֆաեան Որբանոցի հանդէպ, որու զոյգ ներկայացուցիչները կը հիւրասիրուէին ազգային շրջանակներու կողմէ:

1932 Մայիսի 19ին երկամսեայ ուղեւորութենէ մը վերջ Իսթանպուլ կը վերադառնային Քէօսէեան Քոյրերը ու կը վերստանային իրենց «Աւանդ»ը անեղծ կերպով:
Երկար ատենէ ի վեր սովորութիւն դարձած էր ամէն տարի տօնել Որբանոցի հիմնարկութեան տարեդարձը Նոյեմբեր 21ին ուրոյն կրօնական ու աշխարհիկ հանդիսութիւններով, որոնց կը նախագահէր օրուան Պատրիարքը:

Այս հանդէսները Որբանոցիս համակիրներու ու բարեկամներու մտերմիկ սեղանի մը շուրջը բոլորուելու առիթը կը ստեղծէին, ուր միեւնոյն ատեն կը գոյանային պայմանադրական նուէրները: Յիշեալ հանդեսները, առաւել կամ նուազ փայլով անխափան կը շարունակուին ցարդ:

Միայն թէ, Հաստատութեան 75ամեակը, որ կը զուգադիպէր 1941ին, Բ. աշխարհամարտի պատճառաւ աւելի քան անշուք անցած էր:

Այսպէս Մայր Աղաւնի Քէօսէեան բարւոք պաշտօնավարութենէ մը վերջ, իր աչքերը կը փակէր 1955 տարւոյ Օգոստոսի 2ին, իր ետին թողլով աւելի քան 55 տարիներու իսկապէս բեղմնաւոր շրջան մը:


Այն բոլոր մեծ սուգերը, որոնք կարծես անմխիթար կը թողուն ողջ մնացողները, կը սփոփուին մասամբ երբ այս վերջիններուն կը յաջորդեն արժանաւորներ, լեցնելով առաջ եկած պարապը:

Գալֆաեան Որբանոցը իր Մեծաւորուհին, իր Մայրը, Աղաւնի Մայրապետ Քէօսէեանը կորսունցուցած էր: Բարեբախտաբար անոր կը յաջորդէր նոյնքան արժանաւոր ու կորովի հարազատը, Քոյր Մարիամ Քէօսէեանը:

Իրականութեան մէջ, Աղաւնի Մայրապետի արժանաւոր յաջորդը, անարժան կը նկատէր ինքզինքը որպէս յաջորդ իր երջանկայիշատակ քրոջ, իր ուժերէն վեր կը գտնէր «Որբանոցի Մայր»ութեան պաշտօնը: Գարեգին Պատրիարք սակայն, քաջ ճանչնալով զայն, կը յուսադրէր զինքը, կ'ամրապնդէր իր կորովը ու ի վերջոյ կը պարտադրէր որ Քոյր Մարիամ ըլլայ Մայրը Գալֆաեան Որբանոցին:

Արդարեւ իր դատումին մէջ չէր վրիպած Գարեգին Պատրիարք ու Մայր Մարիամ Քէօսէեան արժանաւորապէս պահպանեց իրեն յանձնուած սրբազան աւանդը ու որպէս պահապան հրեշտակ իր թեւերը տարածած էր իր քոյրերուն և սանուհիներուն վերեւ: Աւելորդ էր ըսել թէ, Մայր Մայրամ երկար տարիներ գործակցած ըլլալով իր քրոջ, անփորձ մը չէր այս մարզին մէջ ու որոշ էր թէ դժուարութիւն պիտի չկրէր վարչական ու մատակարարական գործերու մէջ:

Մարիամ Աւագ Սարկաւագուհի Քէօսէեանի Ուխտը.

«Կ'ուխտեմ ամբողջ էութեանս վկայութեամբ, մնալ ցմիշտ անսայթաքօրէն հաւատարիմ երջանկայիշատակ հիմնադիր Գալֆաեան Սրբուհի Մօր կտակին, ու չշեղիլ բնաւ անոր պարտադրած հրահանգներէն, հսկելով խղճի մտօք, անոր տրամադրութեանց անթերի գործադրութեան և ջանալով արդիւնաւորել այս բոլոր պայմաններով, Պատրիարքական բարձր հրամանաւ նուատիս յանձնուած պաշտօնը, ի փառս Աստուծոյ, յօգուտ և ի բարգաւաճումն այս նուիրական Տան»:

Մայր Գալֆաեան Որբանոցի և Տան
Մարիամ Աւագ Սարկաւագուհի Քէօսէեան
20 Նոյեմբեր 1955
Գալֆաեան Աղջկանց Որբանոց


ՔՈՅՐ ՆԵՎՐԻԿ ԲԱՍՄԱՆԵԱՆ
«1881-1952»
Գալֆաեան Որբանոցի Քոյրերը մեծ մասամբ նոյնինքն Որբանոցին մէջ հասակ առած Սանուհիներ են, որոնք ներշնչուելով զիրենք խնամող Մայր ու Քոյրերու բարի կենցաղէն, օրինակուելով անոնցմէ, ուզած են հետեւիլ այս վերջիններու հետապնդած զոհաբերումի ու նուիրման ուղիին:
Ասոնցմէ մին էր Քոյր Նեվրիկ Բասմանեան, որ Հաստատութեան սանուհիներէն ըլլալով, փոքր տարիքէն իր մէջ Մայրապետական կոչում զգալով, ուխտած էր նուիրուիլ Որբանոցին ու օգտակար ըլլալ իր նմաններուն:
Այսպէս ան ծնած ըլլալով Սամսոն բարեկեցիկ ծնողքէ, փոքր տարիքէն որբանալով, իր երկու քոյրերուն հետ 1896թուականին կ'ընդունուէր Որբանոց, Երանուհի Մայրապետի օրով:

Իր երկու քոյրերը, աւարտելէ վերջ Հաստատութեան կրթական շրջանը, ամուսնութեան տրուած էին Որբանոցին կողմէ, ինչպէս սովոր էր այն ատեն: Ինք սակայն, երբ այլեւս չափահաս էր, Քրիստինէ Մայրն ու Խնամակալութիւնը, նկատի ունենալով իր բաղձանքը, դիմելով Ս. Պատրիարք Հօր, կը խնդրէին որպէսզի հաճի գոհացում տալ այս վերջնոյն փափաքին, շնորհելով իրեն մայրապետական քօղ:

Արդարեւ 24 Նոյեմբեր 1906 թուականին Հաստատութեան հիմնարկութեան 40.երորդ տարեդարձին հանդիսութեանց ընթացքին, Օրմանեան Պատրիարք յատուկ օրհնութեամբ, Որբանոցի Մատրան մէջ Մայրապետական Քօղ կուտար Քոյր Նեվրիկ Բասմանեանի:

Այդ շրջաններուն Ետիքուլէի Ս. Փրկիչ Ազգ. Հիւանդանոցին մէջ հաստատուած էր երկու տարի տեւողութեամբ հիւանդապահութեան գործնական դասընթացք մը: Քոյր Նեվրիկ հետեւելով յիշեալ դասընթացքին, կ'իւրացնէ այս յոյժ մարդասիրական ասպարէզը ու կը վկայուի համապատասխան վկայականով, որ կը վաւերացուէր Հիւանդանոցի վիրաբուժապետ Տօքթ. Զարդարի ու Տօքթ. Մասիսի կողմէ: Ապա վերադառնալով Որբանոց, այլ պարտականութեանց կողքին մեծապէս օգտակար կ'ըլլայ Հաստատութեան, գուրգուրոտ մօր մը նման խնամելով տկարակազմ որբուհիները:

1918 թուականին, երբ ուրոյն հանդիսութեամբ Քրիստինէ Մայր սարկաւագ կը ձեռնադրուէր, Քոյր Նեւրիկ, Աղաւնի և Մարիամ Քէօսէեան Քոյրերու առընթեր կը ստանար Դպրութեան չորս աստիճանները:

Քոյր Նեվրիկ շնորհիւ իր հեզահամբոյր բնաւորութեան, արժանացած էր իր անմիջական շրջապատի ու Որբանոցի համակիրներու անվերապահ սիրոյն ու յարգանքին:
Տառապագին հիւանդութենէ մը վերջ, որ զինքը անդամալոյծ վիճակի մէջ գամուած կը պահէր անկողնոյն, վայելով սակայն Հաստատութեան Մօր և Քոյրերուն գուրգորանքն ու հոգածութիւնը, Քոյր Նեվրիկ Բասմանեան Յուլիս 1952 թուականին աւանդած էր իր անբիծ հոգին Ազգային Հիւանդանոցին մէջ:



ԱՐՈՒՍԵԱԿ ՄԱՅՐԱՊԵՏ ՄԽԻԹԱՐԵԱՆ
Ան, փոքր տարիքին Գալֆաեան Որբանոց մտնելով, հասակ առած էր Հաստատութեան մաքուր ու տոհմիկ մթնոլորտին մէջ:
Վարժարանին շրջանը կը բոլորէր 1917ին հինգ ընկերուհիներու հետ, տնօրէն ունենալով մեծանուն դաստիարակ Հմայակ Շիշմանեանը:

Ան չափահաս ըլլալէ վերջ, որպէս ընծայացու կը ծառայէր Որբանոցին՝ Մօր ու Քոյրերու կողքին, երբ 26 Նոյեմբեր 1919ին Հաստատութեան 53րդ տարեդարձին, ընդառաջելով իր ջերմ փափաքին ու Խնամակալութեան դիմումին, Տ. Զաւէն Պատրիարք Եղիաեան Մայրապետական քօղ ու օրհնութիւն կը շնորհէր իրեն:

Մայր Արուսեակի յիշատակներէն.
Հազիւ ինը տարեկան էի այն ատեն, երբ 1905 Դեկտեմբերի ցուրտ օր մը, Մայր Քրիստինէ Փափազեան, հանգուցեալ մայրս դարմանող բժիշկին յանձնարարութեամբ մեր տունը եկաւ: Իր երեւումը բարի հրեշտակի մը ազդեցութիւնը գործեց մեր վրայ: Մայրս իր մտահոգութիւնը յայտնեց մեր ապագայի մասին: Մայր Քրիստինէ մխիթարեց զինքը և ապահովցուց խոստանալով տէր կանգնիլ իր երկու զաւակաց:
Գորովալի մայրս չեմ գիտեր թէ ի՞նչ զգաց մեր բաժանումի պահուն ու մենք երկու գառնուկներ, ձեռք ձեռքի ու անգիտակից ներս մտանք դռնէ մը, որուն հրապուրիչ մուտքը, ծառեր ու ծաղիկներ, տղոց ուրախ խաղերնու զուարթաձայն երգերը ամէն ինչ մոռցնել տուին մեզ: Գիշերները միայն, մթութեան ու լռութեան մէջ մտքով կը թռչէի մեր համեստ տունը ու կը կարծէի դեռ գտնել անուշիկ մայրիկս պառկած անկողինին մէջ:

Տարիներ վերջ, երբ դեռ ուսանող, պարագան ներկայացաւ որ նուիրումի ուխտս յայտնեմ Մայր Աղաւնիի միջոցաւ, Մայր Քրիստինէ խանդաւառուած «Արդէն կը գուշակէի» ըսաւ ու յիշեց այն բարի օրը, ուր հանդիպած էր մօրս և կրկնեց այն օրուան անոր ըսած խօսքը. «Մայր իմ, մեծ աղջիկս առ, օր մը անոր խերը կը տեսնես» և աւելցուց. «Օրհնեալ ըլլայ, որքան իրաւունք ունի եղեր»:

Օրհնեալ ըլլայ նաեւ յիշատակը իմ թանկագին հոգեւոր Մայրերուս՝ Մայրեր Քրիստինէի, Աղաւնիի և Մարիամի, որոնց տաքուկ շունչին տակ ստացայ հոգեւոր դաստիարակութիւն մը և ուսում, ըլլալով աշխարհի ամենէն երջանիկ արարածներէն մին:

1933 թուականին, երբ Մայր Աղաւնի Քէօսէեան դէպի Երուսաղէմ կատարած իր ուղեւորութենէն վերադարձած էր, կը խնդրէր Նարոյան Պատրիարքէ, որպէսզի իր աջակից Քոյրերուն Դպրութեան աստիճաններ շնորհէ, ի վարձ իրենց բարւոք ու խղճամիտ ծառայութեան:

Արդարեւ նոյն տարւոյ Նոյեմբերի 24ին Հաստատութեան 67.երորդ տարեդարձի առթիւ կատարուած հանդիսութեան պահուն Ս. Պատրիարք Հօր ձեռնադրութեամբ Արուսեակ Մայրապետ և Զարմուհի Մայրապետ կը ստանային Դպրութեան չորս աստիճանները և ուրար կրելու արտօնութիւն, որով իրաւունք կը ստանային ի նկարկելու ու Աւետարան կարդալու Ս. Պատարաքի միջոցին:

Արուսեակ Մայրապետ ստացագիր ի ձեռին, առանց խոնջելու ու տրտնջալու կը դիմէր հաստատութիւնէ հաստատութիւն, որպէս նուէր ապահովելու համար այն բազմապիսի շինուածանիւթերը, որոնք անհրաժեշտ կը նկատուի Որբանոցի շէնքի տեւական նորոգութեանց համար: Այսպէս երբ Արուսեակ Մայրապետ ընդհանրապէս նուազագոյն սակով, կապահովէր որբանոցին ինչ ինչ կարիքները, կը պատահէր բարերարներ որոնք ինքնաբերաբար կը նուիրէին կարեւոր նուէրներ, որոնց ի տես կը մոռնար կարծես իր յոգնութիւնը:
Որբանոցին օգտին կատարած այս ինքնաբուխ նուիրահաւաքման մէջ իր կարեւորագոյն տեղը ունէր անշուշտ Արուսեակ Մայրապետի վայելած լայն ժողովրդականութիւնը ու այս պարագան պատահաբար իրեն յիշեցնողներու, ամենայն համեստութեամբ կը պատասխանէր ան.
«Այս նուէրները ոչ թէ ինձ համար, այլ Գալֆաեանը յատկանշող այս սեւ քօղին համար կուտան» ցոյց տալով իր գլխու մայրապետական սեւ քօղը:


ԶԱՐՄՈՒՀԻ ՄԱՅՐԱՊԵՏ ՄԵՀՐԱՊԵԱՆ
Տեղապահ Սրբազանը և Հաստատութեան Մայրը ծածկեցին մայրապետական սեւ քօղով ծաղկահասակ հայուհիին գլուխը:
Ան վարժարանի շրջանը կ'աւարտէր 1920 թուականին ընկերակից ունենալով հինգ ընկերուհիներ:

Զարմուհի Մայրապետ սկիզբէն ի վեր իր բազմակողմանի ձիրքերը ի սպաս դնելով Որբանոցի սանուհիներուն, ոչ մէկ ջանք կը խնայէր լաւագոյն զարգացման ու դաստիարակման համար, որպէսզի անոնք ըլլան օրինակելի ու համայնքին օգտակար տարրեր:

Ինչպէս իր գործակից Քոյրերը, ան ալ իր բազմակողմանի աշխատութեանց կողքին կը դասաւանդէր հետեւեալ ճիւղերը. թուաբանութիւն, երկրաչափութիւն, գիտութիւն, գծագրութիւն, ձեռագործ, եկեղեցական երգեցողութիւն ևլն.:

Քոյր Զարմուհի իր միաբանակից Քրոջ, Արուսեակի հետ միասնաբար ստացած էր դպրութեան չորս աստիճանները ու Ս. Պատարագի մատուցման պահուն կ'սպասարկէր Ս. Սեղանին:

Զարմուհի Մայրապետ որպէս արուեստագէտ հոգի, միեւնոյն ատեն սիրահար էր նաեւ ծառ ու ծաղիկներու ու Որբանոցի պարտէզներու պատշաճ ու ճաշակաւոր յարդարանքը կը կրէին իր ձեռքին դրոշմը ու հոգածութիւնը:

Զարմուհի Մայրապետի յիշատակներէն.

14 Փետրուար 1918 Տէառընդառաջի օրն էր: Մեր հանգուցեալ Մօր՝ Քրիստինէ և Քոյրեր Աղաւնիի, Մարիամի ու Նեւրիկի դպրութեան չորս աստիճաններ պիտի տրուէր Տ. Գաբրիէլ Արք. Ճէվահիրճեանի ձեռամբ, առ ի վարձատրութիւն իրենց բարւոք ծառայութեան Ազգին Տան:

Առաւօտուն կանուխ արդէն փոքրիկ Մատուռը կը յորդէր հաւատացեալներով: Երգեցողութիւնները մենք սանուհիներս կը կատարէինք առաջնորդութեամբ Որբանոցիս Տնօրէն Հնգց. Հմայակ Էֆ. Շիշմանեանի:

Այդ օրերուն հացը բաժնեչափով «վէսիքա» էր և հազիւ մեր նախաճաշին կը բաւէր: Խեղճ Մայրը և Քոյրերը քանի կը տեսնէին բազմութիւնը, այնքան կ'աւելնար իրենց մտահոգութիւնը, կարեւորը հացն էր, ինչո՞վ պիտի կշտացնէինք առ նուազն մեզի չափ անօթի այդ բազմութիւնը...:
Մեծ է Քրիստոսի զօրութիւնը:

Ու այսպէս ժամերը կը սահէին և մենք կ'սկսինք Խոհուրդ Խորին Անհաս Անսկիզբն երգել:

Յանկարծ դուռը կը զարնուի բնականէն աւելի ուժգին. երկու բեռնակիրներ կողովներ կռնակնին առած կը մտնան ոստիկանի մը հետ ու կը բարձրանան սանդուխներէն վեր:
Ով զարմանք... եղածը հաց էր. այո հաց էր. միթէ հաւատալի՞ք բան էր. ուրկէ՞ կուգար և ո՞վ էր ղրկած արդեօք: Մինչ մենք հետաքրքրութեամբ մտածումներու մէջ էինք, չարաճճիին մէկը անմիջապէս Մատուր կը սպրդի ու կամաց մը ականջնուս կը փսփսայ:

Մեր Հալըճըօղլուի փուռը հացը որոշեալ չափէն նուազ հանած ըլլալուն, բոլորը կը գրաւուին ու շիտակ Որբանոց կը բերուի ոստիկանի մը հսկողութեամբ...:
Այստեղ կ'ուզեմ մեր երախտագիտութիւնը յայտնել յարգելի Նահիյէ Միւտիւրներու ու Քօմիսէրներու, որոնք միշտ իրենց հոգածութեան առարկայ ըրած են Որբանոցը: Ամէն նեղ օրերուն իրենց մարդասիրական բաժինը ունեցած և վազած են օգնելու այս հաստատութեան:

Ս. Պատարագը կը վերջանայ, բոլոր ներկաները ուղղակի ճաշարան կ'երթան իրենց ստամոքսները հանդարտեցնելու համար, որովհետեւ բողոքի ձայներ խունկի հետ խառնուելով կը բարձրանար ու կը կարդացուէր դէմքերու վրայ:
Կերան բոլորն ալ կուշկուտուռ, յագեցան ու մնացեալն ալ մենք կերանք երկու օր. Հայր Աբրահամու տունը, Հայր Աբրահամու սեղանը, ոչ ոք անօթի մնացած է:

Նախախնամութիւնը շատ անգամներ իր զօրութիւնը ցոյց տուած է ինչ ինչ նեղութիւններու ատեն:
Անցեալի այս օրը խոր տպաւորութիւն թողուցած է վրաս: Հինգ հաց և երկու ձուկերու հրաշքը այստեղ, այս Տան մէջ աչքերովս տեսած ու հաւատացած եմ թէ, ձեռք մը կայ որ դէպի բարին կ'առաջնորդէ այն, որ կը քալէ շիտակ ճամբէն և անոր, որուն խիղճը միշտ արթուն է Տիրոջ դատաստանին առջեւ:

Զարմուհի Մայրապետ պատասխան այն հարցումին թէ, որոնք են այն շարժառիթները, որով ընդունած էր մայրապետական քօղը: Սապէս կ'ըսէր.

«Մայրս շատ կանուխէն կորսնցուցած էի: Հայրս՝ Տէր Եղիսէ քհնյ. Մեհրապեան, նահատակուած էր ազգին թողլով երեք որբեր: Եղբայրս (Տէր Շաւարշ քհնյ. Մեհրապեան «Պուէնոս Այրէս») ես և քոյրս, Գալֆաեան և Գարակէօզեան Որբանոցները բացած էին իրենց դռները մեր առջեւ:
Ապրին յաւէտ, մենք մեր տունը գտած էինք, սակայն ամեն անգամ որ ճաշի նստէինք, լալով կուլ կուտայի պատառներս, խորհելով որ բեռ եղած ենք Ազգին: Ես հացը կ'ուտէի, իսկ հացն ալ զիս: Ուստի որոշեցի Մայրապետ ըլլալ, փոխարինելու համար մեզի շռայլուած գուրգուրանքն ու զոհողութիւնը:


Հռիփսիմէ Մայրապետ Սասունեան ծնած է 1928ին Սասունցի ծնողքէ:
Իր նախնական ուսումը կ'ստանայ Դամասկոսի Սուրբ Թարգմանչաց Վարժարանը, որու շրջանը կ'աւարտէ 1945ին:

Նոյն տարւոյ մէջ ընտանեօք կը փոխադրուին Լիբանան, ուր հնարաւորութիւն չունենալով բարձրագոյն ուսման հետեւելու, կը հաճախէ տեղւոյն կարուձեւի վարժարանը, ուրկէ կը վկայուի:

«1953 Մարտի 25ին, կարճ ճամբորդութենէ մը վերջ հասած էի Գալֆաեան Որբանոց ուր դիմաւորուեցայ Միաբանութեան Մօր և Քոյրերու կողմէ: Նախ առաջնորդուեցայ Մատուռ փառք Ամենակալ Տիրոջ, որու շնորհիւ հասած էի նպատակիս: Շուտով ընտելացայ Գալֆաեան Տան:
Ժամանելէս ութը ամիս վերջ Նոյեմբերի 22ին Հաստատութեան Մատրան մէջ կ'ստանայի Մայրապետական Քօղ, Ամենապատիւ Տ. Գարեգին Արք. Խաչատուրեան Պատրիարքի ձեռամբ:

Փոքր տարիքէս Մայրապետական կոչում զգացած եմ մէջս. բայց չեմ կրցած համոզել ծնողքս, որոնք ամէն կերպով կ'ընդդիմանային ինքնաբուխ այս փափաքիս իրագործման:
Ծնողացս դէմ մղած այս պայքարս տեւած էր գրեթէ հինգ տարի, երբ պատահաբար առիթը ունեցայ ծանօթանալու Հայ Կաթողիկէ Մայրապետներու, որոնք իմանալով փափաքս, անմիջապէս զիս ընդունելու պատրաստականութիւն ցոյց տուին...:

Մայրս սակայն, կարծես ահաբեկած դաւանափոխ ըլլալու հեռանկարէն, այս անգամ ալ բուռն ընդդիմութիւն մը ցոյց կուտար, ըսելով թէ, եթէ գոյութիւն ունենար Առաքելական Հայոց Միաբանութիւն մը, սիրով պիտի յանձնէր զիս անոնց:
Ըստ իս սա պարզ պատրուակ մըն էր, տրուած ըլլալով երբ մայրս գիտէր թէ նման Միաբանութիւն մը գոյութիւն չունի, զրկած կ'ըլլար զիս իմ առաջադրութենէս. արդարեւ մայրս ու ես անտեղեակ էինք թէ Իսթանպուլի մէջ գոյութիւն ունէր Գալֆաեան Միաբանութիւն մը...:

Ու բարի զուգադիպութեամբ մը ճիշդ այդ միջոցին կ'իմանայի թէ Իսթանպուլէն Առաքելական Հայ Մայրապետ մը ժամանած է քաղաքս, յանձին Քոյր Արուսեակ Մխիթարեանի:
Մեծ էր ուրախութիւնս ու յաջորդ օրն իսկ փութացի Անթիլիասի Կաթողիոսարանը, ուր հիւրասիրուած էր Քոյր Արուսեակ և յայտնեցի փափաքս:


Այս անգամ յաղթական էի, քանի որ գտած էի ծնողացս ուզածին պէս Հայ Միաբանութիւն մը...: Քոյրը խոստացաւ Իսթանպուլ վերադարձին առաջին առթիւ նկատի առնել դիմումս ու փոխանցել զայն Միաբանութեան Մօր. արդարեւ առաջարկիս ընդունման պատասխանը չուշացաւ, ու մի քանի թղթակցութիւններէ վերջ Իսթանպուլ գալու հրաւէր կ'ստանայի:

Անմիջապէս ճամբորդական ձեւակերպութեանց ձեռնարկեցի. սուրիական հպատակութիւնս կարգ մը դժուարութեանց ծնունդ տուաւ, որոնց բարձումը սակայն տեղի ունեցաւ շնորհիւ Գեր. Շահէ Վրդ. Աճէմեանի, որ ոգի ի բռին ոչ մէկ ջանք խնայեց այդ ուղղութեամբ»:

Մայր Հռիփսիմէ Ա. Սրկ. Սասունեան, ինչպէս անուանակոչած է Կիրակի առաւօտ Գարեգին Ա. Տրապիզոնցի Խաչատուրեան (1951), տուչութեան կրօնական հանդիսութեան պահուն, փոփոխութեան ենթարկելով անոր Արաքսի անունը և շեղում մը ընելով իր նախորդներէն, որոնք հարկ չէին տեսած անուան փոփոխութիւն կատարել:

Գարեգին Պատրիարքի մաղթանքը այս առթիւ խօսած իր քարոզին մէջ, սա եղած էր որ նորընծայ Քոյրը որուն որքան ալ Հռիփսիմէ անունը կուտայ ինք, իր առաքելութեան մէջ չի նահատակուի, Հռիփսիմէ Կոյսին պէս, բայց կրէ անոր սիրտը, իր ծառայութեան ընթացքին այս Հաստատութեան մէջ:

Մայր Հռիփսիմէ Սասունեան օրինակելի, կանոնաւոր և հոգեկեցոյց հաստատութեան մը մէջ ծառայեց շահագործելով Տիրոջ կողմէ իրեն յանձնուած մնասները: Իր վարչական կարողութիւնը ի սպաս դրաւ վարժարանը կանոնաւորապէս կառաւարելու և իւրայատուկ ճարպիկութեամբ ու ճարտարութեամբ յաճախ հանգանակութեան դիմեց սանուհիներու կարիքները մատակարելու համար:
Մայր Հռիփսիմէ սիրեց իր ծառայած հաստատութիւնը: Սիրեց սանուհիները: Կառաւարութեան որոշումով միւս միաբաններու հետ հարկադրուեցաւ բաժնուիլ իր սիրելի Տունէն: Երջանկայիշատակ Շնորհք Պատրիարքի հրաւիրով յաջողապէս աշխատեցաւ Պոլսոյ Պատրիարքարանի մէջ, հաշուապահ և ներքին տնօրէն:
Անցաւ Անթիլիաս: Մեծի Տանն Կիլիկիոյ Երանաշնորհ Գարեգին Բ Կաթողիկոսին օրհնութեամբ Ճիպէյլի Թռչնոց Բոյնին մէջ շարունակեց այն գործունէութիւնը, զոր ունեցած էր Գալֆաեան Տան մէջ: Հոն կորիզը կազմեց Ս. Գայիանէեան Միաբանութիւնը: Առողջական պատճառներով 1996 թուականին վերադարձաւ Իսթանպուլ:



ՔՈՅՐ ԳՈՀԱՐ ՄԿՐՏԻՉԵԱՆ
«1958»

23 Նոյեմբեր 1958՝ Գալֆաեան Որբանոցի 92րդ տարեդարձի հանդիսութեան օրը, Ս. Պատրիարք Հայրը Գարեգին Արք. Տրապիզոնցի Խաչատուրեան (1951), կանոնական ընթերցանութեամբ Գոհարիկի կը շնորհէր Մայրապետական քօղը:

Ան աւարտած էր Պէյրութի «Դպրուհի Յակոբեան» Վարժարանը:

Գալֆաեան Որբանոցի Միաբանութեան Մայրապետներու պատկանող՝ Լանջախաչեր, կոնդակներ, Մայրապետներու ձեռագիրներ և ձեռագործներ ևլն. Պատրիարքարանի Կոլոտ Պատրիարք Թանգարանին մէջ կը ցուցադրուի:

ԿՈՒՍԱՍՏԱՆՆԵՐ ՀԱՅ ԵԿԵՂԵՑԱԿԱՆ ՊԱՏՄՈՒԹԵԱՆ ՄԷՋ

Կը կարծուի, թէ Հայաստանեայց Առաքելական Եկեղեցին միայն Գալֆաեան Քոյրերու Միաբանութիւնն ունեցած է:
Սակայն Հայ Եկեղեցին ուրիշ կուսաստաններ ալ ունեցած է: Անոնք հետեւեալներն են :

ՀՈԳԵԱՑ ՎԱՆՔ
Առաջին Հայ կուսաստանն է, հիմնուած՝ մեր ժողովուրդի առաջին Լուսաւորիչներէն Ս. Բարթողոմէոս Առաքեալի կողմէ: Ըստ աւանդութեան, Ս. Առաքեալը այստեղ բերած է Տիրամօր սրբանկարը և շինած փոքրիկ եկեղեցի մը, զոր անուանած է Ս. Աստուածածին: Հոս ծառայած են Ս. Բարթողոմէոսի աշակերտներ՝ Մարիամ, Աննա, Մարթա կոյսերը:

ՆԵՐՍԷՍԵԱՆ ԿՈՒՍԱՍՏԱՆՆԵՐ
Մեծն Ներսէս Հայրապետ արական վանքերէ զատ հիմնած է նաեւ կուսաստաններ:

ՆՈՐ ՋՈՒՂԱՅԻ Ս. ԿԱՏԱՐԻՆԷ ԿՈՒՍԱՍՏԱՆԸ
Հիմնուած է 1606 թուականին Շահ Աբասի ժամանակ երբ Հայեր բռնի կերպով Ջուղայէ Նոր Ջուղայ գաղթեցին: Աւելի քան քսան կոյսեր միաբանութեան անդամակցած էին:

ԹԻՖԼԻՍԻ Ս. ՍՏԵՓԱՆՆՈՍ ԿՈՒՍԱՍՏԱՆԸ
Այս մէկը հիմնուած է 1727 թուականին Մելիք Աղաբեկ Պեհպութեանցի կողմէ, որ Նոր Ջուղայի Անապատէն երկու կոյսեր հրաւիրած է: Կոյսերը Ս. Կատարինէի Կուսանոցին կարգ ու սարքը կը հաստատեն: Սկիզբները կոյսերու թիւը թէեւ սահմանափակ եղած՝ սակայն աւելի յետոյ հասած է շուրջ տասնեւութի, որոնք եղած են սարկաւագուհիներ: Կուսաստանի բուն նպատակն է եղած որբ և անտէր աղջիկներ խնամել, մեծցնել և ի հարկին օժիտով ամուսնացնել:

ՇՈՒՇԻԻ ԿՈՒՍԱՍՏԱՆԸ
Կը յիշուի նաեւ Շուշիի կուսաստանը ուր միաբանած են 4-5 կոյսեր:
Պէտք է կարեւորութեամբ նշել թէ՝ իւրաքանչիւր կուսաստան ունեցած է իր խոստովանահայր քահանան, որ Ս. Պատարագ կը մատուցանէր:

ՊՐՈՒՍԱ
Պրուսայի թեմին ենթակայ Սէօլէօզ գիւղին մէջ ապրած է Աւագ Սարկաւագուհի Կոյս Նազենի Մ. Կէօզիւմեան: Ձեռնադրուած է երջանկայիշատակ Ստեփանոս Աղաւնի Եպիսկոպոսէն «որ վարած է երկու շրջան Պատրիարքական պաշտօն»: Աշակերտած է գիւղի Տ. Յովհան Քահանային և ապա ուսուցչական պաշտօն վարած՝ գիւղի աղջկանց վարժարանին մէջ: Գիւղի վարժարանը փակուելէն յետոյ, իր տան մէջ երկսեռ վարժարան բացած է: Սակայն առաջնորդ՝ Բարթողոմէոս Արքեպիսկոպոսի օրով կրկին ազգային վարժարանի մէջ պաշտօնի կոչուելով շարունակած է ծառայութիւնը մինչեւ իր մահը «1877»: Նազենի սարկաւագուհին եղած է գիւղին երկսեռ հասարակութեան մեծամասնութեան ուսուցիչը: Թաղուած է եկեղեցականներու յատուկ թաղին մէջ:

ՊԱԼԱԹ
Պալաթու մէջ կը յիշուի կոյս Բրաբիոն Նոտարը, որ ձեռագրեր և շարականները ընդօրինակած և թողած է Պալատու Ս. Հրեշտակապետ Եկեղեցւոյ, ինչպէս նաեւ Արմաշու Չարխափան Ս. Աստուածածին Վանքին:

Ս. ՓՐԿԻՉ
Ս. Փրկիչ Ազգային Հիւանդանոցին մէջ եւս ծառայած են մայրապետներ, որոնք հիւանդներ խնամած են:

ՆԱՌԼԸԳԱԲՈՒ
1918 թուականին կազմուած է Որբախնամ մասնաճիւղ մը, որու ջանքերով 1919 թուականին հիմնուած է որբանոց մը, ուր պատսպառուած են երկսեռ որբեր: Այս հաստատութեան մէջ կը յիշուի Ադրիանուպոլսեցի Աւետուհի Տերունեանը, որ 14 Փետրուար 1919 թուականին մայրապետական քօղ ստացած է, ձեռամբ Գերշ. Տ. Գնել Ս. Եպիսկոպոսի:

Ս. ԵՐՈՒՍԱՂԷՄ
Երուսաղէմի Սրբոց Յակոբեանց Վանքի մէջ եւս գտնուած են մայրապետներ, որոնք Ս. Աթոռին ծառայած են, առանց ունենալու սարկաւագութեան կարգ:

Քաղեց՝ Շուշան Գորտոնճիեան
15 Յունիս 1999 Երեքշաբթի
«54799»
Իսթանպուլ

ԳԱՐԱԿԷՕԶԵԱՆ ԸՆՏԱՆԻՔ

Գարակէօզեան ընտանիքը, Պոլսոյ պատուական Հայ ընտանիքներէն մէկն է: Անոնց ընտանեկան արմատները Վանէն Պոլիս եկան: Ընտանիքին ամենահին անդամը Յովհաննէս Աղա Գարակէօզեանն է: Ան, Պոլիս հաստատուելէ վերջ կտաւի վաճառական Պետրոս Աճեմօղլուի հետ աշխատեցաւ և հարուստացաւ:
Յովհաննէս Գարակէօզեանին ինը զաւակներուն անուններն են՝ Նեկտար, Նազարէթ, Ելմոնէ, Գրիգոր, Էֆթիք, Բիւզանդ, Տիգրան, Կարապետ, Յովսէփ: Յովհաննէս Գարակէօզեանի հանրածանօթ զաւակը Տիգրան Գարակէօզեանն է:

Տիգրան Գարակէօզեան 1834 թուականին Պոլսոյ Մուսալլա թաղին մէջ ծնաւ: Գարակէօզեան ընտանիքը առեւտրական կեանքի մէջ շատ յաջող էին: Անոնք, կարճ ժամանակի մը մէջ իրենց գործը մեծցնելով միջազգային հրապարակ բացուեցան: Մէնջըսթէր, Թէպրիզի նման կարեւորագոյն տեղեր իրենց գործին պատկանող մասնաճիւղեր բացին:

Տիգրան Գարակէօզեան 1896 թուականին մեռաւ: Ան, ընկերային կեանք մը չունեցաւ, սակայն իր եղբայրները շարունակ ընկերային կեանքով մէջ մէջի ապրեցան:

Գրիգոր Գարակէօզեան 1870 թուականէն ի վեր Մարմնական Երեսփոխան անդամութեան, Պէյօղլու Սուրբ Երրորդութեան եկեղեցւոյ Կալուածներու Յանձնախումբի գանձապահութեան և «Պետութեան» Կեդրոնական Պարտքերու Յանձնախումբի անդամութեան օժանդակեց: Գրիգոր Գարակէօզեանին բուն արհեստը ոսկերչութիւն էր: Ան, երկար տարիներ զինուորական բանակին և Ծովային Նախարարութեան ծառայելուն պատճառաւ պետութեան կողմէ կարգ մը շքանշաններով մեծարուեցաւ:

Կարապետ Գարակէօզեան, Պէյօղլու Սուրբ Երրորդութեան եկեղեցւոյ Կալուածներու Յանձնախումբի և Պարտքերու Յանձնախումբի անդամութիւններէ զատ, Ընդհանուր Խորհրդարանի երրորդ նախարարութիւն, Գաւառ Յանձնախումբի և Մարմնական Խորհրդարանի անդամութեան պաշտօններու մէջ ալ ծառայեց: Գարակէօզեան եղբայրներէն Բիւզանդ, Գրիգոր և Տիգրան չամուսնացան: Նազարէթը ամուսնացաւ և Թագւոր, Եդուարդ, Ազնիւ, Արամ անուն չորս զաւակ ունեցաւ: Թագւոր Գարակէօզեան, Պէրպէրեան Վարժարան յաճախած է: Ան, իր եղբայրը Եդուարդին հետ միասին դրամատուն մը հիմնեցին:

Թագւոր Գարակէօզեան, 1894 թուականին Էսաեան Վարժարանի Ուսման Յանձնախումբի անդամութեան և 1895 թուականին Պէյօղլու Հայ Եկեղեցիներու Վարչութեան Կազմի գանձապահութեան ընտրուեցաւ:
Եդուարդ Գարակէօզեան, Ռոպերթ Քոլէճի մէջ իր զարգացումը ամբողջացնելէ վերջ ոսկերչութեան արհեստը ընտրեց: Ան, Կեդրոնական Վարժարանի Հաստատութեան Վարչութեան Կազմի անդամներէն եղաւ: Ան, Հայկական Բարեգործական Ընդհանուր Միութեան Պոլսոյ ճիւղին ատենապետութեան պաշտօնավարեց: Գարակէօզեան ընտանիքին կտակը իրականացնելու համար, Գարակէօզեան Որբանոցին Հիմնարկութեան թուականէն սկսելով՝ Որբանոցին հիմնադիր, ժառանգութեան յանձնաժողովի և Հիմնարկի վարչութեան պաշտօնավարեց:

Արամ Գարակէօզեան, ուսումնասիրութեան և լեզուաբանութեան մասին յօդուածներ կը գրէր: Ան, ընտանիքին բոլոր անդամներուն նման առեւտուրի մէջ շատ յաջողեցաւ: Արամ Գարակէօզեան, Գալֆաեան Որբանոցին Խնամակալներէն էր:

Կարապետ Գարակէօզեան, Սրբուհի Փափազեանի հետ ամուսնացաւ: Անոնք, Արշակ և Միհրան անուն երկու զաւակ ունեցան: Արշակ, Ռոպերթ Քոլէճ յաճախեցաւ: Սանասարեան Հիմնարկի գանձապահութեան, Մարմնական Երեսփոխան անդամութեան, Սուրբ Փրկիչ Ազգային Հիւանդանոցին Վարչութեան Յանձնախումբի ատենադպրութեան և Հայկական Բարեգործական Ըմդհանուր Միութեան Վարչութեան Յանձնախումբի Ատենապետութեան պաշտօնավարեց:

Միհրան Գարակէօզեան, տասնըչորս տարեկան մեռած տղուն յիշատակին 1922 թուականին «Հաուըրտ Գարակէօզեան Հօմ»ը կազմակերպեց: Այս Հիմնարկութիւնը աւելի վերջ Ֆրանսա փոխադրուեցաւ: Միհրան Գարակէօզեան, Հայկական Բարեգործական Ընդհանուր Միութեան Վարչութեան Յանձնախումբի գանձապահութեան պաշտօնավարեց:

Գարակէօզեան եղբայրներու ամենափոքրը Յովսէփ Աղան Աղաւնի Անդրէասեանի հետ ամուսնացաւ և չորս զաւակ ունեցաւ: Անոնց չորս զաւակէն Սարգիս Գարակէօզեանը, Գալֆաեան Որբանոցին Խնամակալութեան անդամ և Գարակէօզեան Որբանոցին Վարչութեան Յանձնախումբի պատուակալ անդամութեան պաշտօնավարեց:
Բիւզանդ Գարակէօզեանին երիտասարդ մահը, ընտանիքը կը տխրեցնէ: Նազարէթ, Կարապետ, Գրիգոր, Յովսէփ և Տիգրան Գարակէօզեան եղբայրներ Բիւզանդի յիշատակին, ընտանիքին ժառանգութեան՝ անոր բաժինով արհեստանոց մը բանալու որոշում տուին:

1874 թուականին, երջանկայիշատակ Ներսէս Բ Պոլսեցի Վարժապետեան Պատրիարք Հօր օգնութիւններով պէտք եղած բոլոր գործերը կարգադրեցին: Թաքսիմի հին Հայոց Գերեզմանատան մէջ, արհեստանոցին հողը յատկացնելու համար արտօնութիւն առին:


Այս միջոցին, Կարապետ և Նազարէթ Գարակէօզեան եղբայրներ յաջորդաբար մեռան: Այդ պատճառաւ արհեստանոցին հիմնարկութիւնը ուշացաւ: Դէպքը երկարաձգուեցաւ: Աւելի վերջ Տիգրան Գարակէօզեանի մահով «1896» այս արհեստանոցի խնդիրը դարձեալ յիշուեցաւ: Իրաւագէտ Յակոբ Յակոբեանի կողմէ, երջանկայիշատակ Մատթէոս Գ Պոլսեցի Իզմիրլեան «1894» Պատրիարք Հօր կտակագիր մը կը մատուցուի: Այս կտակագիրը, Տիգրան Գարակէօզեանը ողջ եղած ժամանակ պատրաստած էր: Ամբողջութեամբ գաղտնի պահուած վկայագիրով մը այս դէպքը դարձեալ յիշուեցաւ:

Տիգրան Գարակէօզեան, իր սեփական՝ դրամական հարստութեան մէկ մասը այս արհեստանոցին հիմնարկութեան և ապագային համար նուիրեց: Երկար ժողովներէ վերջ, ոչ թէ արհեստանոց այլ որբանոց մը հիմնելու որոշում առնուեցաւ:

Որբանոցը, կամ Ետիգուլէ Սուրբ Փրկիչ Ազգային Հիւանդանոցի հողերուն վրայ կամ թէ Սկիւտարի Պալեան Հիմնարկին պատկանող հողերուն վրայ շինել որոշեցին: Այս որբանոցը, Սուրբ Փրկիչ Ազգային Հիւանդանոցի որբանոցին շարունակութիւնն է: Վերջապէս, հիւանդանոցի մը համար շինուած շէնք մը գնեցին: Որբանոցին այս շէնքը կը գտնուի՝ Շիշլի, Ապիտէ-ի Հիւրրիյէթ Պողոտա, թիւ 228/1:

Տիգրան Գարակէօզեան Որբանոցին կառոյցը 1913 թուականին վերջացաւ: Որբանոցը, ընտանիքին անունով յիշուող ամենակարեւոր մնայուն երկն է: Որբանոցը բացուեցաւ՝ 1913 թուականին Սուրբ Փրկիչ Հիւանդանոցին մէջ գտնուող, Սուրբ Յակոբ Որբանոցէն եկած հարիւրէ աւելի որբերով: Այդ պատճառաւ ալ Գարակէօզեան Որբանոցը, Սուրբ Յակոբ Որբանոցին շարունակութիւնը ըլլալով կը տեսնուի: Ռուս Բժիշկ Բլէսքոֆի կողմէ հիւանդանոց ըլլալով շինուած շէնքը, ծախու առնուելէ վերջ ճարտարապետ Աւետիս և Սարգիս Փէքմէզեաններու կողմէ դպրոցական շէնքի վերածուեցաւ:

Գարակէօզեան Որբանոցը, 7/Սեպտեմբեր/1913 թուականին կրթութեան և ուսուցման սկսաւ: Իսկ պաշտօնական բացման հանդիսութիւնը կատարուեցաւ՝ 29/Նոյեմբեր/1913 թուականին:
Յարգանք՝ Գարակէօզեան ընտանիքին:


******
Իմ հոգեւոր մայրս, «Առաքինազարդ Մայրապետ Հռիփսիմէ Սասունեան» Գարակէօզեան Որբանոցի մասին սապէս յիշատակ մը կը պատմէր:
Գարակէօզեան Որբանոցը 1913 թուականին հիմնուելէ և ուսուցման սկսելէ վերջ, Որբանոցին Խնամակալները Գալֆաեան Որբանոց կ'այցելեն:
Անոնք, Առաքինազարդ Քրիստինէ Մայրապետ Փափազեանէն «1902-1919», կ'ուզեն երկու Քոյր, որպէսզի Գարակէօզեան Որբանոցի որբուկները հոգան:
Առաքինազարդ Մայրը այս խնդրանքը անմիջապէս կ'ընդունի և Քոյրերը ժամանակամիջոց մը կը հոգան Գարակէօզեան Որբանոցի որբուկները:
Յարգանք՝ մեր ազգին ծառայող բոլոր մայրապետներուն և քոյրերուն:
Աստուած Անոնց Հոգիները Թող Լուսաւորէ:


Գարակէօզեան Ընտանիքին պատմութեան աղբիւրն է «ՄԻՆԻ ՏԷՎ»: Թարգմանեց՝ Շուշան Գորտոնճիեան
22-Յունիս-2011 Չորեքշաբթի
Իսթանպուլ

«ԵԹԷ» ՍԷՐ, «ՈՐՈՎՀԵՏԵՒ» ՍԷՐ, «ՓՈԽԱՐԷՆ» ՍԷՐ

Աշխարհի ամենամեծ սովին պատճառը, «ՓՈԽԱՐԷՆ...» տեսակի սիրոյ բաւականաչափ գոյութիւն չունենալն է:
Ճաբոնացի Մասումի Թոյոթոմէ անուն մտաւորականը սիրոյ մասին սապէս կ'ըսէ ու կը հարցնէ.
-Աշխարհի վրայ ամէն անհատ սիրուիլ կ'ուզէ: Ի՞նչ է սէրը, ո՞ւր կը գտնուի, արդեօ՞ք իմաստը գիտենք:
Ճաբոնացի մտաւորականը սիրոյ մասին կը սկսի պատմել:
-Երեք տեսակ սէր կայ: Առաջին տեսակն է՝ «ԵԹԷ...» ով սկսող սէրը:
Օրինակ.
«Եթէ բարի ըլլաս, հայրդ ու մայրդ քեզի շատ կը սիրեն»:
«Եթէ յաջող ու անհրաժեշտ անձ մը ըլլաս, քեզի կը սիրեմ»:
«Եթէ ամուսինս ըլլալով իմ կարիքները հոգաս, քեզի կը սիրեմ»:
-Կեանքի մէջ այս տեսակ սիրոյ շատ կը հանդիպինք, կ'ըսէ Թոյոթոմէ և կը շարունակէ.
Պայմանաւորուած սէր... փոխադարձութիւն սպասող սէր...: Սիրող անհատը կը գործադրէ այս տեսակի սէրը, որպէսզի իր պահանջքները ձեռք ձգէ: Այս տեսակ սիրոյ շարժառիթն ու կերպը եսասէրութիւն է: Ուրիշներուն վնաս կրնայ հասցնել: Ամուսնութիւններու մեծամասնութիւնը «ԵԹԷ...» ձեւ սիրոյ վրայ հիմնուելուն պատճառաւ շատ կարճ կը տեւէ: Երիտասարդները կը սիրահարուին, ոչ թէ այդ պահուան իրարու դէմ զգացած իսկական վիճակին, այլ՝ երեւակայական չափազանցուած վիպապաշտ կերպարանքին և այդ սէրէն յոյս կը սպապեն: Երբ իրենց սպասած յոյսը չիրականանայ, յուսախաբութեան կը մատնուին և վերջապէս սէրը կը վերածուի խորշանքի:
Մօր և հօր, իր զաւկին հանդէպ ունեցած ամենաբարի ու անմեղ սիրոյ մէջն անգամ՝ «ԵԹԷ...» ով սկսող սէրը կրնանք տեսնել:
Մտաւորականը սապէս օրինակ մը կուտայ:
«Երիտասարդ մը, իր հայրը երջանկացնելու համար համալսարանի մէջ ուսանիլ կը սկսի: Ան, դժբախտաբար իր դասերուն մէջ յաջող չըլլար և հօրը երեսը նայելու կ'ամչնայ:
Երիտասարդը, իր վիշտը մեղմացնելու համար արձակուրդի կ'երթայ և շաբաթ մը վերջ տուն կը վերադառնայ:
Երիտասարդին հայրը, տղուն բարկանալով կ'ըսէ.
-Թէ՛ դասերուդ մէջ յաջող չես և թէ՛ արձակուրդի կ'երթաս:
Երիտասարդը, հօրը կը պատասխանէ.
-Հայր, դուն պատմած էիր թէ երբ ինքզինքդ լաւ չզգայիր արձակուրդի կ'երթայիր:
Երիտասարդին հայրը, աւելի սաստիկ կը բարկանայ և տղուն երեսին ապտակ մը կը փակցնէ: Տղան, քանի մը ժամ վերջ անձնասպան կ'ըլլայ:
Լրագիրները կը գրէին, թէ երիտասարդը շատ կարճ ժամանակի մը մէջ ջղային տագնապի ենթարկուելուն պատճառաւ անձնասպան եղած է: Անոնք, կը սխալէին:
Երիտասարդը կ'անդրադառնայ, թէ հօրը սէրը կախում ունի՝ բարձր մակարդակի ակնկալութիւններով:
Իրականութիւնը սա է: Մարդիկ աւելի բարձր որակի սէր մը կը բնտրեն, «ԵԹԷ...»ով սկսող սիրոյ մէջ: Շատ լաւ պէտք է գիտնալ, թէ այս սիրոյ գոյութիւնը ո՞ւր կրնանք բնտրել: Այս երիտասարդ տղուն կեանքին նման՝ երբ մեռնելու կամ ապրելու միջեւ նախնտրութիւն մը ընել ուզենք, այս բնտրուած սէրը մեր կենցաղին մէջ շատ կարեւոր դեր կրնայ խաղալ:
Երկրորդ տեսակի սէրը կը սկսի «ՈՐՈՎՀԵՏԵՒ...»ով:
Մտաւորական Թոյոթոմէն այս տեսակ սիրոյ մասին սապէս բացատրութիւն մը կուտայ:
Այս տեսակի սիրոյ մէջ անհատը, կամ շատ լաւ մէկն է, կամ լաւ բանի մը տէրն է, կամ թէ լաւ բան մը ըրած ըլլալուն համար է որ կը սիրուի: Այսինքն, անհատը յատկութիւններ ունենալուն պատճառաւ է, որ ուրիշներու կողմէ կը սիրուի:
Օրինակ.
«Քեզի կը սիրեմ, որովհետեւ շատ գեղեցիկ ես»:
«Քեզի կը սիրեմ, որովհետեւ շատ հարուստ և հռչակաւոր մէկն ես»:
«Քեզի կը սիրեմ, որովհետեւ շատ վստահելի մէկն ես»:
Մտաւորական Թոյոթոմէն կ'ըսէ.
-Մարդիկ, կը նախնտրեն ոչ թէ «ԵԹԷ...» տեսակի սէրը, այլ՝ «ՈՐՈՎՀԵՏԵՒ...» ով սկսող սէրը:
ԵԹԷ...» տեսակի սէրը, պայմանաւոր ակնկալութենէ կախում ունենալուն համար է որ մեծ և ծանր բեռի կը վերածուի: Մինչդեռ, ձեր սքանչելի յատկութիւններուն պատճառաւ ուրիշներու կողմէ սիրուիլ շատ գեղեցիկ բան մըն է: Ձեր հոգիին գոհացումն է:
«ՈՐՈՎՀԵՏԵՒ...» տեսակի սիրոյ մէջ կը տեսնենք, մարդոց՝ իրենց բնական ձեւով սիրուելու կերպը: Մարդիկ կը նախնտրեն, բնական ձեւով սիրուիլ: Այս տեսակ սիրոյ մէջ բեռ չկայ: Այդ պատճառաւ ալ անձը ինքզինքը հանգիս կը զգայ: Մինչդեռ քիչ մը խորունկ մտածելու ըլլանք, պիտի տեսնենք որ «ՈՐՈՎՀԵՏԵՒ...»ով և «ԵԹԷ...»ով սկսող երկու ձեւ սիրոյ մէջ տարբերութիւն մը չկայ: «ՈՐՈՎՀԵՏԵՒ...»ով սկսող սէրն ալ մարդոց վրայ շատ մեծ բեռ կրնայ ըլլալ: Մարդ արարածը շարունակ կ'ուզէ, թէ աւելի շատ անհատի կողմէ սիրուիլ: Իրեն հիացողներուն թիւը բարձրացնելու համար կը ճգտի: Երբ սիրոյ որակը աւելի բարձր մէկը մէջտեղ ելլէ, անհատը կը վախնայ որ իր սիրելիները այլեւս զինքը չի պիտի սիրեն: Այսպէսով մարդոց միջեւ մրցում մը կը սկսի:
Օրինակ.
«Ընտանիքին ամենափոքր աղջիկը նորածին եղբայրը կը նախանձի և կը վշտանայ»:
«Կինը, ամուսինին երիտասարդ ու գեղեցիկ քարտուղարուհին կը նախանձի և կը վշտանայ»:
Մտաւորական Թոյոթոմէ կը հարցնէ.
-Հետեւաբար, այս տեսակ սիրոյ մէջ, ինչպիսի՞ վստահութեան զգացում մը կրնանք գտնել:
Մտաւորական Թոյոթոմէ իր հարցումը կը պատասխանէ ու կ'ըսէ.
-«ՈՐՈՎՀԵՏԵՒ...»ով սկսող սիրոյ մէջն ալ իրական ու ամուր սէրը գտնել անկարելի է:
Ահաւասիկ, այս տեսակի սիրոյ մէջ, մարդոց հոգեկան տպաւորութիւնը անվստահելի դարձնող երկու պատճառ եւս...
Առաջինը.
«Այս մարդը ինծի կը սիրէ, բայց շարունակ ինծի կը մտածէ՞»:
Անհատը շարունակ այս մտածումով կ'ապրի ու կը վախնայ:
Իւրաքանչիւր անհատ երկու կողմնատեսք ունի: Մէկը արտաքին արտայայտութիւնը, իսկ միւսը միմիայն իր սորվածը:
«Եթէ ինծի երեսի վրայ ձգէ...» ահաւասիկ, անհատին վախը հոս մէջտեղ կ'ելլէ:
Իսկ երկրորդը.
«Եթէ օր մը ձեւափոխուիմ և մարդիկ ինծի սիրելէ դադրին...» հոս կը տեսնենք անհատին մտահոգութիւնը:
Օրինակ մը.
«Գեղեցիկ աղջկան մը դէմքը, հրդեհի պատճառաւ կ'այրի: Երբ աղջկան դէմքը տգեղ վիճակի կը վերածուի, խօսեցեալը զինքը երեսի վրայ կը ձգէ ու քովէն կը հեռանայ: Ալ աւելի ցաւալին սա է՝ աղջկան երեսի տգեղութեան պատճառաւ, նոյն քաղաքի մէջ բնակող մայրն ու հայրը իրենց զաւակը հիւանդանոցին մէջ չեն այցելած»:
Սէրը հիմնուած էր գեղեցկութեան վրայ: Երբ գեղեցկութիւնը վերջացաւ, սէրն ալ վերջացաւ: Աղջիկը, սաստիկ կը յուզուի և ամիս մը վերջ կը մեռնի:
Ճաբոնացի մտաւորականը սապէս կ'ըսէ.
-Աշխարհի մէջ ապրող մարդոց մեծամասնութիւնը «ՈՐՈՎՀԵՏԵՒ...» տեսակի սէրը կը նախնտրեն: Սակայն այս տեսակի սէրը, մարդոց մտավախութիւն կը պատճառէ:
Շատ լաւ, այժմ իսկական, առանց վախի ու կասկածի սէրը ո՞րն է:
Սիրոյ երրորդ տեսակը կը սկսի «ՓՈԽԱՐԷՆ...»ով:
Մտաւորական Թոյոթոմէն իր կարծիքը կը յայտնէ ու կ'ըսէ.
Ահաւասիկ ամենաճիշդ և ամենաուղիղ սէրը «ՓՈԽԱՐԷՆ...»ով սկսող սէրն է:
Երրորդ տեսակի սէրը, պայմանաւոր խօսքէ մը կախում չունենալուն և փոխադարձ անակնկալներ չսպասուելուն պատճառաւ է որ «ԵԹԷ...» տեսակի սիրոյ հետ չի բախտատուիր:
Սիրուած անհատը, հմայիչ յատկութեան մը չի վստահիր և մանաւանդ այսպիսի բանի մը գոյութիւնն անգամ նկատի չառներ: Այդ պատճառաւ «ՓՈԽՐԱԷՆ...»ով սկսող սէրը, «ՈՐՈՎՀԵՏԵՒ...» տեսակի սիրոյ ալ չի նմանիր:
Այս երրորդ տեսակի սիրոյ մէջ, մարդ արարածը ոչ թէ «Բան մը ըլլալուն համար» այլ՝ «Բան մը ըլլալուն փոխարէն» կը սիրուի:
Որքան հրաշալի բան մը, այնպէս չէ՞:
«ՓՈԽԱՐԷՆ...» սէր:
«Էսմէրալտան շատ լաւ գիտէր, թէ Գուասիմիտոն կռնակը կուզ մը ունէր և աշխարհի ամենատգեղ մարդն էր: Այս կացութեան փոխարէն, Էսմէրալտան սիրեց Գուասիմիտոն»:
«Պատուական, չքնաղ ու հարուստ երիտասարդն ալ շատ լաւ գիտէր, թէ Էսմէրալտան գնչու էր: Ան, այս կացութեան փոխարէն սիրեց Էսմէրալտան»:
Անհատը, աշխարհի ամենատգեղ, ամենախեղճ և ամենաթշուառ մարդը կրնայ ըլլալ, սակայն այս կացութեան փոխարէն կը սիրուի:
Ի հարկէ, այս տեսակի սիրոյ հանդիպելու պայմանաւ...:
Մարդ արարածը, «ՓՈԽԱՐԷՆ...» տեսակի սիրոյ արժանանալու համար բարի, հրապուրիչ և հարուստ դիրք մը ունենալու ցանկութիւնը չունի:
Անհատը, իր թերութիւններուն, տգէտութիւններուն, վատ բնաւորութիւններուն կամ թէ վատ անցեալին փոխարէն կը սիրուի: Այսինքն, անհատը իր բնական ձեւով կը սիրուի: «ՓՈԽԱՐԷՆ...» տեսակի սէրը, լրիւ անարժէք ձեւի նման կը տեսնուի, սակայն ամենէն արժէքաւոր ձեւի նման կը սիրուի:
Ճաբոնացի մտաւորական Թոյոթոմէ կ'ըսէ.
-Ահաւասիկ, այս տեսակի սէրը ձեր հոգիին ցանկութիւնն ու սաստիկ ծարաւն է:
Անդրադառնաք կամ թէ չանդրադառնաք այս տեսակի սէրը, ձեզի համար շատ աւելի կարեւոր է՝ ուտելիք, խմելիք, հագնելիք, տուն, ընտանիք, հարստութիւն, յաջողութիւն և հռչակաւոր ըլլալէ :
Ճաբոնացի մտաւորական Թոյոթոմէն այս նիւթի մասին, ինչպէ՞ս այսքան վստահ կը խօսի:
Իր արդարութիւնը ապացուցանելու համար, ձեզ կը հրաւիրէ քննութեան մը:
Ան կ'ըսէ.
-Սա հարցումս պատասխանեցէք:
«Եթէ աշխարհի մէջ որեւէ մէկը ձեզի կարեւորութիւն չի տար և չի սիրեր, ուտելիքի, հագուելիքի, տան, ընտանիքի, հարստոթեան և յաջողութեան մէջ ձեր հետաքրքիր վիճակը յուսահատութեան չէր վերածուե՞ր:
Հետեւաբար, դուք ձեզի չէիք հարցներ, թէ «Ի՞նչ օգուտ մը ունիմ, որ իմ կեանքը շարունակեմ»:
Մտաւորական Թոյոթոմէն կը շարունակէ.
-Խնդրեմ մտածեցէք: Իմանաք թէ ձեր շատ սիրած մէկը, ձեզի միմիայն իր շահը մտածելով կը սիրէ եղեր...: Աշխարհը յանկարծ ձեր գլուխը չէր կործանե՞ր: Այդ պահուն կեանքը ձեզի անիմաստ չէր գա՞ր:
Ենթադրենք, որ սովորական կեանք մը ունիք և սովորական կ'ապրիք: Սակայն օր մը իսկական, խորունկ և հեշտաւէտ սէրը գտնելու յոյսը չունենայիք, ձեր կեանքին մնացած մասը ինչպէ՞ս կ'ապրէիք:
Այս հարցումը մտաւորական Թոյոթոմէն սապէս կը պատասխանէ.
-Այսպիսիներ, կամ բոլորովին յուսահատութեան մատնուելով անձնասպան կ'ըլլան և կամ թէ ապրող մեռելի մը կը դառնան:
Թոյոթոմէն, ամրացնելով կ'արդարացնէ «ՓՈԽԱՐԷՆ...» տեսակի սէրն ու կ'ըսէ.
-Այսօր ձեր կեանքը շարունակելու ամենակարեւոր պատճառը՝ կամ սա պահուս «ՓՈԽԱՐԷՆ...» տեսակի սէրը կ'ապրիք կամ թէ այս սէրը գտնելու հաւատքը ունիք:
Մտաւորական Թոյոթոմէ, քիչ մը յուսահատ կը վերջացնէ իր խօսակցութիւնը:
-Այսօր, հասարակութիւնը գոհացնող «ՓՈԽԱՐԷՆ...» տեսակի սէրը գտնել շատ դժուար է: Որովհետեւ ամէն ոք սիրոյ կարիքը կը զգայ... Ոչ ոք աւելին չունի, որպէսզի ուրիշին տայ:
Մեր մօտ գտնուող անհատէն կը սպասենք, որպէսզի այս տեսակի սէրէն քիչ մը մեզի տայ: Մինչդեռ, ան ալ նոյն բանը ուրիշներէ կը սպասէ:
Շատ լաւ, այս աշխարհի մէջ որչա՞փ սէր կայ:
Մտաւորականին համաձայն, մեր սովը քիչ մը դադրեցնելու չափ... և կամ թէ ճաշէ առաջ մեր ախորժակը բացող համեմի մը չափ: Այս փոքրիկ համը մեզի կը դրդէ ու կը քաջալերէ, ալ աւելի ահաւոր սիրոյ սովի մը: Ահաւասիկ մեր սիրոյ պահանջքին չափը, այս փոքրիկ համեմը շատ լաւ կը պատմէ: Անվերջանալի պահանջքով մը կը սպասենք ճաշին գալը, որպէսզի մեզի կշտացնէ:
Ո՞ւր մնաց:
Բոլորը այսքան...
Մտաւորականը, այս նիւթը ակնբախ, ցայտուն նախադասութիւնով մը կը վերջացնէ.
Յաւիտեան՝ «ՓՈԽԱՐԷՆ...» սիրուելու մաղթանքներով:

Շուշան Գորտոնճիեան
27-Ապրիլ-2011 Չորեքշաբթի
Իսթանպուլ

ՄԵԾ ՊԱՀՔԻ ՄԱՍԻՆ

ԲՈՒՆ ԲԱՐԵԿԵՆԴԱՆ:

Բարեկենդաններուն գլխաւորն և իսկապէս բարեկենդան կը նկատուի՝ Մեծ Պահքը յառաջող վերջին ուտիքի կիրակին, որուն կը յաջորդէ Մեծ Պահքը: Այդ կիրակի օրը Զատիկէն եօթը շաբաթ յառաջ է: Այժմ սովորութիւն է և սովորութիւնն ալ նոր չէ, որ ոչ թէ միայն Բուն Բարեկենդանի կիրակին, այլ և բովանդակ անոր նախընթաց եօթնեակն ամբողջովին բարեկենդան կը նկատուի և բարեկենդանի շաբաթ կը կոչուի:

*****

ՄԵԾ ՊԱՀՔ:

Եկեղեցւոյ օրինադրած պահքերուն ամենէն երկարը Մեծ Պահք անունն առած է: Բուն Բարեկենդանի յաջորդ երկուշաբթիէն սկսեալ մինչեւ Աւագ Շաբաթ օր կը տեւէ 48 օր շարունակ, կամ եօթը եօթնեակներու միջոց: Մեծ Պահքին այժմեան իմացուած կերակուրներու պահքէն զատ ծոմ ալ պիտի պահուի՝ շաբաթ ու կիրակի օրերէն զատ: Լուսաւորչի Մուտն ի վիրապի տօնին բաց պատարագը Սիմէոն Կաթողիկոսի կարգադրութեամբ սկսած է... Մեծ Պահոց յատկանիշներն են վարագոյրին փակ մնալը -որով բոլոր ժողովուրդը իբր ապաշխարող կը նկատուի, գոց պատարագը- որով ժամաւորները հին ժամանակի արտաքին գաւթի մէջ ապաշխարողներուն կը հաւասարին և Արեւագալի, Ճաշու և Խաղաղականի յատուկ երգերը- որոնք կերպով մը պատարագի հանդիսութեան տեղը բռնած կ'ըլլան:

*****
ԾՈՄ:

Եկեղեցւոյ նախնական սովորութեան մէջ պահք կոչուածը կերակուր չուտելն էր, հետեւաբար կ'իմացուէր ինչ որ այժմ մենք կ'իմանանք ծոմ բառով: Իսկ երբ բոլորովին անօթի մնալ չկրցողներու ներուեցաւ թեթեւ և չկշտացնող բանջարեղէն ուտել՝ առանց պահեցողութիւնը աւրուած սեպելու, պահք բառին իմաստը սեպհականուեցաւ մսեղէն ու կենդանական կերակուրներէ զգուշանալով՝ բուսեղէններով շատանալու և ծոմ բառը գործածուեցաւ առանց ուտելու պահեցողութեան: Եկեղեցւոյ մէջ պահքէն զատ ծոմ ալ կը պահուի Առաջաւորաց հինգ օրերուն և Մեծ Պահքի իւրաքանչիւր եօթնեկին առաջին հինգ օրերուն, «ներառեալ Աւագ Ուրբաթն ու Աւագ Շաբաթը՝ մինչեւ Ճրագալոյցի պատարագի աւարտին» շաբաթ ու կիրակի օրերէն զատ, իսկ մնացեալ բոլոր պահքերը ծոմ չունին: Ծոմ պահելու օրերը պատարագ մատուցանելն ալ կը խափանուի:
Պահք բառին ճիշդ իմաստն է զգուշանալ, ինքզինքը բանէ մը զրկել, ժուժկալել և առաջին ժամանակներու և Հին Կտակարանի ու Աւետարանի մէջ պահքը կը նշանակէր պարզապէս կերակուրէ զգուշանալ, չուտել, ծոմ բռնել: Պողոս Առաքեալին թոյլտւութիւնը, որ բոլորովին անսուաղ կենալ չկրցող տկարը կարենայ քիչ մը բանջար ուտել (Հռոմ. 14.2), որ է կատարեալ սնունդ չտուող կերակուր մը, սկսաւ կամաց-կամաց ընդարձակուիլ և թեթեւ կերակուրներով սնանիլը սկսաւ պահք կոչուիլ և պահքն եղաւ կերակուրներու տեսակին վրայ հիմնուած ժուժկալութիւն մը: Առաջ միայն բանջարեղէնները ներուեցան, յետոյ ընդեղէնք, վերջապէս բուսականներէ քամուած հիւթը, ինչպէս ձէթ... եւայլն: Մեր եկեղեցին այժմ պահքին սահման դրած է բուսական արտադրութիւնները, միակ ու բացառիկ յաւելուած ընդունելով մեղրը՝ որ կենդանական կիթ մըն է:

*****

ԱՐՏԱՔՍՄԱՆ ԿԻՐԱԿԻ:

Մեծ Պահոց կիրակիներէն իւրաքանչիւրը խորհրդաւոր անուն մը կը կրէ՝ օրուան աւետարաններէն առնուած: Երկրորդ կիրակին տեղ-տեղ կը գտնենք Արտաքսման անունով կոչուած, որ և կը հաստատուի Ներսէս Շնորհալիի գրած շարականին իմաստէն: Արդէն գիտենք թէ Բուն Բարեկենդանին, այսինքն Մեծ Պահոց առաջին կիրակին, կը յիշատակուի նախամարդոց Դրախտի կեանքը, ըստ այսմ երկրորդ կիրակին ալ Դրախտէ արտաքսուիլը կը յիշատակուի:

ՄԱՂԱՔԻԱ ՊԱՏՐԻԱՐՔ ՕՐՄԱՆԵԱՆ
«ԾԻՍԱԿԱՆ ԲԱՌԱՐԱՆ»

ԻՆՉՊԷ՞Ս ՊԱՀԵԼ

«Ինչո՞ւ մենք պահեցողութիւն կ'ընենք ու դուն չես տեսներ. Կը խոնարհեցնենք մեր անձերը ու դուն լուր չես ունենար»:
Աստուած կը պատասխանէ.
«Որովհետեւ ձեր պահքի օրերուն դուք ձեր անձնական կամքին միայն կը ծառայէք»:
«Ձեր ձեռքին տակ գտնուած ստորադասներուն բիրտ վերաբերմունք ցոյց կուտաք»:
«Ձեր պահեցողութիւնը կ'առաջնորդէ ձեզ հակառակութեանց և կռիւներուն կը ծեծէք խեղճերը»:
«Ի՞նչ պէտք ունիմ ես այդպիսի պահքերու: Երբ ինծի կը ներկայանաք ձեր ձայնը ինծի լսելի դարձնելու համար. անշուշտ թէ պիտի չլսեմ ձեզի»:
«Այդպիսի պահք չէ իմ ուզածս և ոչ ալ այդպիսի օր երբ մարդ ինքզինքը կը խոնարհեցնէ, որովհետեւ եթէ քու պարանոցդ խոնարհեցնես եղէզի պէս ու քուրձ հագնիս և մոխիր տարածես քու ներքեւըդ, այդ ալ պահք չեմ կոչեր ես, ոչ ալ ընդունելի օր, կըսէ Տէրը: Այլ այս է իմ ուզած պահքս.

-Անարդարութեան կնճիռը քակէ:
-Վաճառքի ատեն գործադրուած խարդախութեանց վերջ տուր:
-Նեղութեան և բռնութեան մատնուածները ազատէ:
-Անիրաւ մուրհակները պատռէ:
-Հացդ բրդէ անօթիներուն:
-Անտուն մնացած աղքատները տունդ տար:
-Եթէ ցնցոտիներով մէկու մը հանդիպիս հագուեցուր զայն:
-Այն ատեն քու լոյսդ արշալոյսի պէս պիտի ծագի:
-Առողջութիւնը շուտով պիտի հասնի քեզի:
-Արդարութիւնը քու առջեւէդ պիտի քալէ:
-Եւ Աստուծոյ Փառքը քեզ պիտի շրջապատէ:
-Այն ատեն Աստուծոյ պիտի կանչես ու Ան պիտի լսէ քեզի:
-Մինչ դուն կը խօսիս, Ան պիտի ըսէ. «Հոս եմ ես»:
-Եթէ հեռացնես քեզմէ անարդարութիւնը.
-Ու եթէ սպառնական մատդ ետ քաշես.
-Ու վերջ տաս տրտունջի խօսքերուդ.
-Եթէ հացդ սիրայօժար անօթիներուն տաս.
-Եթէ կարօտեալները կշտացնես.
-Այն ատեն լոյսդ պիտի ծագի խաւարի մէջ:
-Եւ Աստուած միշտ քեզ հետ պիտի ըլլայ.
-Ու անձդ իր փափաքներուն պիտի տիրանայ.
-Եւ ոսկորներդ պիտի զուարթանան.
-Եւ դուն ջրալից պարտէզի մը պէս պիտի ըլլաս.
-Աղբիւրի մը պէս ուրկէ ջուրը չպակսիր:

ԵՍ. ԾԸ. 3-11

Քաղեց՝ Շուշան Գորտոնճիեան
4-Ապրիլ-2011 Երկուշաբթի
Իսթանպուլ

ՊՈԼԻՍ ԱՅՑԵԼԱԾ ԱՄԵՆԱՅՆ ՀԱՅՈՑ ԿԱԹՈՂԻԿՈՍՆԵՐ

Ս. ՄԵԾՆ ՆԵՐՍէՍ Ա «353-373»

Սուրբ Մեծն Ներսէս Ա Կաթողիկոս, ըստ Մովսէս Խորենացիի և բազմաթիւ այլ պատմիչներու, Պոլիս եկած է դաւանական վէճերու պատճառաւ, Բիւզանդիոնի Վաղես Կայսեր կողմէ աքսորուած, իսկ Մեծն Թէոդոսի կողմէ ազատ արձակուելէ յետոյ, տեղւոյն եպիսկոպոսներէն ժողովի մը ընթացքին մեծ պատիւներ ընդունած է: Աւանդութեան համաձայն, Մեծն Ներսէս Հայրապետի ութամսայ աքսորավայրը եղած է Իշխանած Կղզիներէն Փլաթին «այսօրուայ անունով՝ Եասսըատա»:


ՅՈՎՀԱՆՆԷՍ Բ ԳԱԲԵՂԵԱՆ «557-574»

Յովհաննէս Բ Կաթողիկոսը, պարսից տիրապետութեան դէմ բռնկած ապստամբութենէն յետոյ «571 թ.», եպիսկոպոսներու և կրտսեր «Կարմիր» Վարդան Զօրավարի գլխաւորած հայազգի իշխանազուններու ընկերակցութեամբ Պոլիս կուգայ, ուր 574 թուին կը վախճանի: Ենթադրելով, որ վախճանեալ հայրապետին ընկերացող եպիսկոպոսներէն և իշխաններէն ոմանք Պոլիս բնակութիւն հաստատած են, պատմիչներէն ոմանք Պոլսահայ առաջին համայնքի կազմաւորման սկիզբը այդ թուականներուն կը տեղաւորեն: Ըստ այսմ, Պոլսահայ համայնքը և թերեւս քաղաքին առաջին եպիսկոպոսութիւնը 1495 տարուան պատմութիւն ունի:


ՊԵՏՐՈՍ Ա ԳԵՏԱԴԱՐՁ «1019-1058»

11-րդ դարուն բիւզանդացիները կը ջանային իրենց իշխանութիւնը տարածել Հայ Եկեղեցւոյ վրայ և ամէն առիթով կը միջամտէին անոր ներքին գործերուն: Հասկնալով կաթողիկոսութեան բարոյական ուժը, Անիի գրաւման ժամանակ բիւզանդացիներուն բարեկամ Պետրոս Ա Գետադարձ Կաթողիկոսը Պոլիս հրաւիրեցին: Հայրապետը քանի մը տարի ապրեցաւ կայսրութեան մայրաքաղաքին մէջ հսկողութեան ներքեւ և արգելական էր մինչեւ 1051, երբ ազատ արձակուեցաւ Կոստանդին Մոնոմախոս կայսեր և Միքայէլ Կերուլարիոս պատրիարքին օրով: Հայրապետը 1058 թուականին կը վախճանի Սեբաստիոյ մէջ:


ԽԱՉԻԿ Բ ԱՆԵՑԻ «1058-1065»

Յաջորդն էր Պետրոս Գետադարձ Կաթողիկոսին և կիսեց միեւնոյն ճակատագիրը: Պոլիս կը հրաւիրուի Կոստանդին ԺԱ Տուկիծ կայսեր հրամանաւ և կը մատնուի նեղութեանց և ծանր ճնշումներու, որպէսզի Հայոց կաթողիկոսութիւնը ենթարկէ Պոլսոյ Յունաց Պատրիարքութեան: Հայրապետը կը համբերէ նեղութիւններուն և ճնշումներուն դէմ կը դնէ «զոր մինչեւ յիմ ժամանակ չէ լեալ, և ոչ ես հաւանիմ» կարգախօսով: 1059-1062 թուականներուն Պոլիս կը մնայ արգելական վիճակի և նուաստացուցիչ պայմաններու մէջ: Պոլսէն մեկնելէ երեք տարի ետք, 1065-ին Թաւբլուրի «Սեբաստիոյ՝ Տարէնտէ գաւառը» մէջ կը վախճանի:


ՓԻԼԻՊՊՈՍ Ա ԱՂԲԱԿԵՑԻ «1633-1655»

Փիլիպպոս Ա Աղբակեցի «Պաշքալէցի», աւելի քան հազար տարի յետոյ, հայրապետական յատուկ առաքելութեամբ 1652 թուականին Պոլիս կը ժամանէ, վերջ տալու համար բնիկ պոլսահայերու և ներքին գաւառներէն եկած գաղթականներու միջեւ շարունակուող սուր պայքարին: Փիլիպպոս Ա Հայրապետը կը հաշտեցնէ կողմերը և իր բարոյական ազդեցութեամբ ութ ամսուայ ընթացքին վճարել կուտայ քաղաքին վեց գլխաւոր եկեղեցիներու 40.000 ղրուշի հսկայական պարտքը:


ՅԱԿՈԲ Դ ՋՈՒՂԱՅԵՑԻ «1655-1680»

Յակոբ Դ Ջուղայեցին, Պոլսահայերու ամենասիրելի «Հոգեւոր Տէրը», Մայր Աթոռ Ս. Էջմիածնի մէջ 6 հոգեւորական և 6 աշխարհիկ գործիչներու մասնակցութեամբ գումարուած խորհրդակցական ժողովէ մը յետոյ, 1678 թուականի վերջերուն Պոլիս կը ժամանէ ի գլուխ ազգային պատուիրակութեան մը: Յակոբ Ջուղայեցիի նպատակն էր Պոլսէն Եւրոպա անցնիլ Եւրոպացի Քրիստոնեաներէն Հայոց համար օժանդակութիւն հայթայթելու միտումով:

Հայրապետը, նուիրապետական ինչ ինչ հարցերու բերմամբ երկու տարի Պոլիս կը մնայ, կը հիւանդանայ և 2 Օգոստոս 1680 թուականին այստեղ կը վախճանի: Կը թաղուի Բերայի գերեզմանատունը, իսկ վերջնոյն ապասեփականացման պատճառաւ, աճիւնները կը փոխադրուին Բերայի Ս. Երրորդութիւն Եկեղեցւոյ բակը: Յակոբ Դ Ջուղայեցիի շիրիմին կը վերագրուին բազմաթիւ հրաշքներ: Պոլսահայոց ամենանուիրական ուխտատեղիներէն մէկը դարձած է իր գերեզմանը, ուր ամէն Երեքշաբթի ուխտաւորներ կը յաճախեն Հայրապետի բարեխօսութեան դիմելու համար:


ԿԱՐԱՊԵՏ Բ ՈՒԼՆԵՑԻ «1726-1729»

Յովհաննէս Թ Բաղիշեցի «ԿՈԼՈՏ» Պատրիարքի նախագահութեամբ Պոլսոյ Պատրիարքարանին մէջ գումարուած ազգային ժողովի որոշմամբ, Անգարայի վիճակաւոր Կարապետ Եպիսկոպոս՝ Պոլիս կը հրաւիրուի և 27 Փետրուար 1726 թուականին 12 եպիսկոպոսաց ձեռամբ Ամենայն Հայոց Կաթողիկոս կ'օծուի Գումգաբուի Ս. Աստուածածին Աթոռանիստ Մայր Եկեղեցւոյ մէջ: Յաջորդիւ, Կարապետ Բ Կաթողիկոս եպիսկոպոս կը ձեռնադրէ Կոլոտ Պատրիարքը և մէկուկէս տարի Պոլսոյ մէջ մնալէ յետոյ, 1728-ին կը ժամանէ Մայր Աթոռ Ս. Էջմիածին և կը բազմի Ս. Գրիգոր Լուսաւորչի գահուն վրայ:




ՎԱԶԳԷՆ Ա ՇԻՆԱՐԱՐ «1955-1995»

Պոլսոյ Պատրիարքական Աթոռին համբաւաւոր արմաշական գահակալներէն Երջանկայիշատակ Գարեգին Ա Տրապիզոնցիի «1951-1961» վերջին օծման և յուղարկաւորութեան առթիւ Պոլիս կը ժամանէ 4 Յուլիս 1961 թուականին:
Թուրքիոյ Նախագահ Ճեմալ Կիւրսէլի և Իսթանպուլի Կուսակալ Րէֆիկ Թուլկայի կողմէ կ'ընդունուի մեծ պատիւներով: Երջանկայիշատակ Գարեգին Ա Պատրիարքի յուղարկաւորութենէն յետոյ Հայրապետական այցելութիւններ կը շնորհէ գլխաւոր թաղերու եկեղեցական համայնքներուն: Սգաւոր պոլսահայութիւնը մեծապէս կը մխիթարուի Ամենայն Հայոց Հայրապետի ներկայութեամբ:
Վազգէն Ա Կաթողիկոս, 16 օր տեւող հայրապետական այցելութենէն յետոյ կը վերադառնայ Մայր Աթոռ, ուր մինչեւ իր կեանքի վախճանը խանդավառութեամբ կը պատմէր Իսթանպուլի մէջ իր գտած ջերմ ընթունելութիւնը: Եպիսկոպոս ձեռնադրած և արքութեան պատիւ շնորհած է Շնորհք Ա Պատրիարքին «1961-1990», Տ. Գարեգին Բ Պատրիարքին, Տ. Շահան Արք. Սվաճեանին և Տ.Մեսրոպ Բ Մութաֆեան Պատրիարքին:


ԳԱՐԵԳԻՆ Ա ԿԱԹՈՂԻԿՈՍ «1996»

Կաթողիկոսը Պոլիս ժամանեց որպէս հիւրը Օրթոտոքս Եկեղեցւոյ Տիեզերական Տ.Տ. Բարթոլոմէոս Ա Պատրիարքին:
Յունաց Պատրիարքութեան հետ պաշտօնական շփումներն աւարտելէ ետք, Վեհափառ Կաթողիկոսը հիւրասիրուեցաւ Գարեգին Բ Պատրիարք Հօր կողմէ:
Գարեգին Ա Կաթողիկոսը 12 Մայիսին նախագահեց Պոլսոյ Պատրիարքական Աթոռի հիմնադրութեան 535-ամեակի հանդիսութիւններուն:

ՅԻՍՈՒՍ ԱՄԵՆԱԿԱՐՈՂ Է
ԻՍԿ ԻՐ ԵԿԵՂԵՑԻՆ՝ ՅԱՒԻՏԵՆԱԿԱՆ

Յիսուս ամէն բան կրնար ընել, Ան ամենակարող Աստուած էր: Բայց մարդիկ ընտրեց՝ տասներկու առաքեալները, Եօթանասուներկու աշակերտները: Ուղարկեց և ինքն ալ գործեց մարդոց մէջ:
Մեր ազգն ալ պէտք ունի կամաւոր ծառայութիւն ստանձնել գիտցող անձերու:
Եթէ երբեք մենք կազմակերպութիւններ չունենանք մեր գաղութներու մէջ, մենք իբրեւ ազգ կորսուած ենք:
Եթէ ես փոքր ժամանակս դպրաց դասու անդամ չըլլայի մեր գիւղի եկեղեցւոյ մէջ, եկեղեցական չէի դառնար:
Եթէ երբեք մեր շատ մը կազմակերպութիւնները չըլլային, ի՞նչպէս մեր ազգը պիտի դիմանար արտասահմանի մէջ:
Պետութի՞ւն ունէինք մենք. ո՞վ պահեց մեր լեզուն, կազմակերպութիւնները պահեցին:
Անոնցմէ գլխաւորագոյնը Եկեղեցին է: Կազմակերպութիւնները, սակայն, կու գան և ժամանակներու հետ կ'երթան, բայց Եկեղեցին յաւիտենական է, կը մնայ:
«Գարեգին Ա Ամենայն Հայոց Կաթողիկոս»


ԳԱՐԵԳԻՆ Բ ՎԵՀԱՓԱՌ ՀԱՅՐԱՊԵՏ «2006»

Գարեգին Բ Հայրապետը, Օրթոտոքս Եկեղեցւոյ Տիեզերական Տ. Տ. Բարթոլոմէոս Ա Պատրիարքի և Պոլսոյ Հայոց Պատրիարք Մեսրոպ Բ Մութաֆեանի հրաւէրով 2006 թուականին Իսթանպուլ այցելեց:

ՕՐՀՆԵՐԳ ՀԱՅՐԱՊԵՏԱԿԱՆ

Ամեն հայի սրտից բխած,
Լսիր այս ձայնն, ո՜վ Աստուած.

Երկար կեանք տուր Հայրապետին,
Երկար օրեր Հայոց Հօր.

Տէ՜ր անսասան պահիր դու միշտ,
Քո իսկ հիմնած Մայր Աթոռ:



Քաղեց՝ Շուշան Գորտոնճիեան
8–Փետրուար–2011 Երեքշաբթի
Իսթանպուլ

ԳԱԶԱԶ ՅԱՐՈՒԹԻՒՆ ԱՄԻՐԱ ՊԷԶՃԵԱՆ

Հայ ձկնորսներ կապոյտ Վոսփորի ափին նստած իրենց ուռկանները կը նորոգէին: Հայ տղեկ մը աննպատակ անոնց շուրջը կը թափարէր: Փորձառու և իմաստուն ձկնորս մը տղան իր մօտ կանչեց ու խիստ ձայնով անոր հարցուց.
-Դպրոցի պահուն ի՞նչ գործ ունիս փողոցները:
Ձկնորսը, տղուն պատասխանը չսպասեց: Անոր երեսին ապտակ մը զարկաւ ու ըսաւ.
-Անմիջապէս դպրոց վազէ:
Տղան, անպատասխան դպրոց վազեց:
Տարիներ անցան: Ձկնորսը ծերացած էր: Գործէն քաշուած Պոլսոյ խաղաղ ու աղքատ թաղերէն մէկուն մէջ կ'ապրէր:
Օր մը երկու ոստիկաններ ներկայացան ծերուկ ձկնորսին և ըսին.
-Մեծ Նախարարին հրամանով եկանք: Քեզի, անոր քով պիտի տանինք:
Ձկնորսը այլայլեցաւ այս անակնկալ հրաւէրէն: Հաւանական պատիժի մը վախն ու սարսափը սրտին մէջ, ֆէսը գլուխը դրաւ և լուռ հնազանդութեամբ ոստիկաններուն հետեւեցաւ: Անոնք, Մեծ Նախարարին գրասենեակը հասան: Հոն, պետական մեծամեծ պաշտօնեաներով լեցուն էր: Ձկնորսը Մեծ Նախարարին սենեակը մտաւ: Մեծ Նախարարը, աղքատ ու ծերուկ ձկնորսին մօտ գնաց և անոր ձեռքին համբոյր մը դրոշմեց:
Մեծ Նախարարը սապէս ըսաւ.
-Ահա այս օրհնեալ ձեռքին բարի ապտակը զիս մարդ ըրաւ: Ես, անոր առջեւ կը խոնարհիմ:
Ձկնորսը, տարիներ առաջ ծովեզերքը թափառող տղեկը յիշեց:
Մեծ Նախարարը ՅԱՐՈՒԹԻՒՆ ԱՄԻՐԱ ՊԷԶՃԵԱՆՆ էր:

Յարութիւն Ամիրա Պէզճեան, 10-Ապրիլ-1771 թուականին Պոլսոյ Ենիգաբու թաղին մէջ ծնաւ և 3-Յունուար-1834 թուականին Պոլսոյ Ենիգաբու թաղին մէջ մեռաւ: Իր մայրն ու հայրն ալ նոյն տան մէջ մեռած էին:
Յարութիւն Պէզճեանի հօրը անունն է պէզճի հաճի Պողոս աղա կարսեցի: Պողոս աղա կտաւի վաճառական էր: Մօրը անունն է Վառվառէ, երկու քոյրերուն անուններն են՝ Համասփիւռ և Մարիամ:
Ան, Գումգաբուի դպրատան մէջ յաճախեցաւ: 1783-ին մետաքսավաճառի մը մօտ աշխատեցաւ և 1795 թուականին հօրը աջակցութեամբ իր մետաքսավաճառի խանութը բացաւ:
Պէզճեան, նշանաւոր Տիւզեան ընտանիքը ճանչցաւ և անոնց հետ միասին աշխատիլ սկսաւ: Այդ օրերուն Օսմանեան Պալատական անդամներու հետ ծանօթացաւ: Ան, Բ. Մահմուտի դրամական ու սեփական խորհրդականը և շատ մտերիմ բարեկամը եղաւ:
Գազազ Ամիրա Յարութիւն Պէզճեան, Օսմանեան Պալատին մէջ Հայ հասարակութեան ներկայացուցիչը եղաւ:
5-Սեպտեմբեր-1819 թուականին հայոց մեծամեծներուն յատկացուած Ամիրա տիտղոսին տիրացաւ: Փողերանոցի վերատեսուչ կարգուեցաւ:
Պէզճեան, վերանորոգիչն է Գարթալի Սուրբ Նշան Եկեղեցւոյ: Ան, եկեղեցւոյ պարտէզին մէջ աղբիւր մըն ալ շինել տուաւ: Տէօվլէթ Վարպետ, Սուրբ Նշան եկեղեցւոյ և եկեղեցւոյ կից դպրոցին նորոգութեան ճարտարապետն է:
Յարութիւն Պէզճեան, 1820 թուականին Գումգաբուի մէջ հիմնեց աղջկանց արհեստանոց մը, ուր կը շինուէր եկեղեցական զգեստներ: 1824-ին հիմնեց Բերայի աղջկանց ասեղնագործութեան վարժարանը:
1826 թուականին Գէորգ Դպիրի աննման պարսկահայ ընդարձակ բառարանին մեկենասը եղաւ: Այս բառարանը Օրթագիւղ Պողոս Արապեան տպարանին մէջ տպուեցաւ:
1828 թուականին վերակառուցուեցաւ Մայր եկեղեցին: «Եկեղեցին, 1826 թուականին հրդեհէն աւերուած էր»: Նոյն թուականին ուսումնարան մըն ալ վերակառուցուեցաւ, որ ապագային Պէզճեան Մայր Վարժարան կոչուած է:
Այս շինութեան ծախսին կէսը ինք վճարեց և միւս կէսն ալ ժողովուրդէն ու ամիրաներէն հանգանակուեցաւ:
Գազազ Յարութիւն 1829 թուականին Թուրք և Ռուս պատերազմին Պոլսոյ մէջ յառաջ եկած սովին վերջ տալու համար, արմտիքի գիները ազատ ձգել տուաւ: Այս գործին մէջ յաջողելուն պատճառաւ ալ Սուլթանէն Մուրասսա անուն պատուանշանը ստացաւ:
Ան, պաշտօնական հրովարտակ «ֆէրման» ստանալով հիմնարկէք դրաւ Սուրբ Փրկիչ Ազգային հիւանդանոցին: 1833 թուականին հիւանդանոցի շինութիւնը աւարտեցաւ: 1834 թուականին՝ Գազազ Ամիրա Պէզճեանի մահուընէ վերջ, հիւանդանոցին պաշտօնական բացումը կատարուեցաւ:
Պէզճեան, կարգ մը նենգամիտ խաղերու պատճառաւ Լիմնի Կղզի աքսորուեցաւ: Ան, աքսորուելէ առաջ ուղիղ յանձնեց փողերանոցին հաշիւները: Տարի մը վերջ, աքսորէն Պոլիս վերադարձաւ և դարձեալ փոխերանոցին գլուխը անցաւ:
Պէզճեան, Հիւնքար Իսքէլէսիի դաշնագրութենէն վերջ հայ սեղանաւոր ամիրաներէ 11 միլիոն ոսկի հաւաքեց: Ան, Ռուսիոյ պատերազմական ծախսը պայմանաժամէն առաջ յաջողեցաւ վճարել: Այս առթիւ Սուլթան Մահմուտէն «ԹԱՍՖԻՐԻ ՀԻՒՄԱՅՈՒՆ» անուն ամենաբարձր շքանշանը ստացաւ:
Այսօր «սիրօզ» ըսուած անողոք հիւանդութիւնը կրծել սկսաւ մեծ հայուն մարմինը: Օսմանեան մեծազօր կայսրութեան Սուլթանն ու բոլոր իսլամներու Խալիֆան, հայ Ամիրային հիւանդտես երթալու որոշում տուաւ: Սուլթան Մահմուտ, երբ Յարութիւն Ամիրա Պէզճեանը հիւանդ անկողինին մէջ տեսաւ շատ յուզուեցաւ:
3-Յունուար-1834 թուականին Գազազ Յարութիւն Ամիրա Պէզճեան յաւիտեան բաժնուեցաւ այս աշխարհէն: Ան, շատ սիրեց Մայր Եկեղեցին: Անոր մարմինը, մեծահանդէս թաղումով Մայր Եկեղեցւոյ կից Սուրբ Յարութեան տաճարը իր կենդանութեանը պատրաստուած դամբանին մէջ ամփոփուեցաւ:


Զանազան աղբիւրներէ քաղեց՝ Շուշան Գորտոնճիեան
3-Յունուար-2011 Երկուշաբթի
Իսթանպուլ