Սուրբ Մեծն Ներսէս Ա Կաթողիկոս, ըստ Մովսէս Խորենացիի և բազմաթիւ այլ պատմիչներու, Պոլիս եկած է դաւանական վէճերու պատճառաւ, Բիւզանդիոնի Վաղես Կայսեր կողմէ աքսորուած, իսկ Մեծն Թէոդոսի կողմէ ազատ արձակուելէ յետոյ, տեղւոյն եպիսկոպոսներէն ժողովի մը ընթացքին մեծ պատիւներ ընդունած է: Աւանդութեան համաձայն, Մեծն Ներսէս Հայրապետի ութամսայ աքսորավայրը եղած է Իշխանած Կղզիներէն Փլաթին «այսօրուայ անունով՝ Եասսըատա»:
ՅՈՎՀԱՆՆԷՍ Բ ԳԱԲԵՂԵԱՆ «557-574»
Յովհաննէս Բ Կաթողիկոսը, պարսից տիրապետութեան դէմ բռնկած ապստամբութենէն յետոյ «571 թ.», եպիսկոպոսներու և կրտսեր «Կարմիր» Վարդան Զօրավարի գլխաւորած հայազգի իշխանազուններու ընկերակցութեամբ Պոլիս կուգայ, ուր 574 թուին կը վախճանի: Ենթադրելով, որ վախճանեալ հայրապետին ընկերացող եպիսկոպոսներէն և իշխաններէն ոմանք Պոլիս բնակութիւն հաստատած են, պատմիչներէն ոմանք Պոլսահայ առաջին համայնքի կազմաւորման սկիզբը այդ թուականներուն կը տեղաւորեն: Ըստ այսմ, Պոլսահայ համայնքը և թերեւս քաղաքին առաջին եպիսկոպոսութիւնը 1495 տարուան պատմութիւն ունի:
ՊԵՏՐՈՍ Ա ԳԵՏԱԴԱՐՁ «1019-1058»
11-րդ դարուն բիւզանդացիները կը ջանային իրենց իշխանութիւնը տարածել Հայ Եկեղեցւոյ վրայ և ամէն առիթով կը միջամտէին անոր ներքին գործերուն: Հասկնալով կաթողիկոսութեան բարոյական ուժը, Անիի գրաւման ժամանակ բիւզանդացիներուն բարեկամ Պետրոս Ա Գետադարձ Կաթողիկոսը Պոլիս հրաւիրեցին: Հայրապետը քանի մը տարի ապրեցաւ կայսրութեան մայրաքաղաքին մէջ հսկողութեան ներքեւ և արգելական էր մինչեւ 1051, երբ ազատ արձակուեցաւ Կոստանդին Մոնոմախոս կայսեր և Միքայէլ Կերուլարիոս պատրիարքին օրով: Հայրապետը 1058 թուականին կը վախճանի Սեբաստիոյ մէջ:
ԽԱՉԻԿ Բ ԱՆԵՑԻ «1058-1065»
Յաջորդն էր Պետրոս Գետադարձ Կաթողիկոսին և կիսեց միեւնոյն ճակատագիրը: Պոլիս կը հրաւիրուի Կոստանդին ԺԱ Տուկիծ կայսեր հրամանաւ և կը մատնուի նեղութեանց և ծանր ճնշումներու, որպէսզի Հայոց կաթողիկոսութիւնը ենթարկէ Պոլսոյ Յունաց Պատրիարքութեան: Հայրապետը կը համբերէ նեղութիւններուն և ճնշումներուն դէմ կը դնէ «զոր մինչեւ յիմ ժամանակ չէ լեալ, և ոչ ես հաւանիմ» կարգախօսով: 1059-1062 թուականներուն Պոլիս կը մնայ արգելական վիճակի և նուաստացուցիչ պայմաններու մէջ: Պոլսէն մեկնելէ երեք տարի ետք, 1065-ին Թաւբլուրի «Սեբաստիոյ՝ Տարէնտէ գաւառը» մէջ կը վախճանի:
ՓԻԼԻՊՊՈՍ Ա ԱՂԲԱԿԵՑԻ «1633-1655»
Փիլիպպոս Ա Աղբակեցի «Պաշքալէցի», աւելի քան հազար տարի յետոյ, հայրապետական յատուկ առաքելութեամբ 1652 թուականին Պոլիս կը ժամանէ, վերջ տալու համար բնիկ պոլսահայերու և ներքին գաւառներէն եկած գաղթականներու միջեւ շարունակուող սուր պայքարին: Փիլիպպոս Ա Հայրապետը կը հաշտեցնէ կողմերը և իր բարոյական ազդեցութեամբ ութ ամսուայ ընթացքին վճարել կուտայ քաղաքին վեց գլխաւոր եկեղեցիներու 40.000 ղրուշի հսկայական պարտքը:
ՅԱԿՈԲ Դ ՋՈՒՂԱՅԵՑԻ «1655-1680»
Յակոբ Դ Ջուղայեցին, Պոլսահայերու ամենասիրելի «Հոգեւոր Տէրը», Մայր Աթոռ Ս. Էջմիածնի մէջ 6 հոգեւորական և 6 աշխարհիկ գործիչներու մասնակցութեամբ գումարուած խորհրդակցական ժողովէ մը յետոյ, 1678 թուականի վերջերուն Պոլիս կը ժամանէ ի գլուխ ազգային պատուիրակութեան մը: Յակոբ Ջուղայեցիի նպատակն էր Պոլսէն Եւրոպա անցնիլ Եւրոպացի Քրիստոնեաներէն Հայոց համար օժանդակութիւն հայթայթելու միտումով:
Հայրապետը, նուիրապետական ինչ ինչ հարցերու բերմամբ երկու տարի Պոլիս կը մնայ, կը հիւանդանայ և 2 Օգոստոս 1680 թուականին այստեղ կը վախճանի: Կը թաղուի Բերայի գերեզմանատունը, իսկ վերջնոյն ապասեփականացման պատճառաւ, աճիւնները կը փոխադրուին Բերայի Ս. Երրորդութիւն Եկեղեցւոյ բակը: Յակոբ Դ Ջուղայեցիի շիրիմին կը վերագրուին բազմաթիւ հրաշքներ: Պոլսահայոց ամենանուիրական ուխտատեղիներէն մէկը դարձած է իր գերեզմանը, ուր ամէն Երեքշաբթի ուխտաւորներ կը յաճախեն Հայրապետի բարեխօսութեան դիմելու համար:
ԿԱՐԱՊԵՏ Բ ՈՒԼՆԵՑԻ «1726-1729»
Յովհաննէս Թ Բաղիշեցի «ԿՈԼՈՏ» Պատրիարքի նախագահութեամբ Պոլսոյ Պատրիարքարանին մէջ գումարուած ազգային ժողովի որոշմամբ, Անգարայի վիճակաւոր Կարապետ Եպիսկոպոս՝ Պոլիս կը հրաւիրուի և 27 Փետրուար 1726 թուականին 12 եպիսկոպոսաց ձեռամբ Ամենայն Հայոց Կաթողիկոս կ'օծուի Գումգաբուի Ս. Աստուածածին Աթոռանիստ Մայր Եկեղեցւոյ մէջ: Յաջորդիւ, Կարապետ Բ Կաթողիկոս եպիսկոպոս կը ձեռնադրէ Կոլոտ Պատրիարքը և մէկուկէս տարի Պոլսոյ մէջ մնալէ յետոյ, 1728-ին կը ժամանէ Մայր Աթոռ Ս. Էջմիածին և կը բազմի Ս. Գրիգոր Լուսաւորչի գահուն վրայ:
ՎԱԶԳԷՆ Ա ՇԻՆԱՐԱՐ «1955-1995»
Պոլսոյ Պատրիարքական Աթոռին համբաւաւոր արմաշական գահակալներէն Երջանկայիշատակ Գարեգին Ա Տրապիզոնցիի «1951-1961» վերջին օծման և յուղարկաւորութեան առթիւ Պոլիս կը ժամանէ 4 Յուլիս 1961 թուականին:
Թուրքիոյ Նախագահ Ճեմալ Կիւրսէլի և Իսթանպուլի Կուսակալ Րէֆիկ Թուլկայի կողմէ կ'ընդունուի մեծ պատիւներով: Երջանկայիշատակ Գարեգին Ա Պատրիարքի յուղարկաւորութենէն յետոյ Հայրապետական այցելութիւններ կը շնորհէ գլխաւոր թաղերու եկեղեցական համայնքներուն: Սգաւոր պոլսահայութիւնը մեծապէս կը մխիթարուի Ամենայն Հայոց Հայրապետի ներկայութեամբ:
Վազգէն Ա Կաթողիկոս, 16 օր տեւող հայրապետական այցելութենէն յետոյ կը վերադառնայ Մայր Աթոռ, ուր մինչեւ իր կեանքի վախճանը խանդավառութեամբ կը պատմէր Իսթանպուլի մէջ իր գտած ջերմ ընթունելութիւնը: Եպիսկոպոս ձեռնադրած և արքութեան պատիւ շնորհած է Շնորհք Ա Պատրիարքին «1961-1990», Տ. Գարեգին Բ Պատրիարքին, Տ. Շահան Արք. Սվաճեանին և Տ.Մեսրոպ Բ Մութաֆեան Պատրիարքին:
ԳԱՐԵԳԻՆ Ա ԿԱԹՈՂԻԿՈՍ «1996»
Կաթողիկոսը Պոլիս ժամանեց որպէս հիւրը Օրթոտոքս Եկեղեցւոյ Տիեզերական Տ.Տ. Բարթոլոմէոս Ա Պատրիարքին:
Յունաց Պատրիարքութեան հետ պաշտօնական շփումներն աւարտելէ ետք, Վեհափառ Կաթողիկոսը հիւրասիրուեցաւ Գարեգին Բ Պատրիարք Հօր կողմէ:
Գարեգին Ա Կաթողիկոսը 12 Մայիսին նախագահեց Պոլսոյ Պատրիարքական Աթոռի հիմնադրութեան 535-ամեակի հանդիսութիւններուն:
ՅԻՍՈՒՍ ԱՄԵՆԱԿԱՐՈՂ Է
ԻՍԿ ԻՐ ԵԿԵՂԵՑԻՆ՝ ՅԱՒԻՏԵՆԱԿԱՆ
Յիսուս ամէն բան կրնար ընել, Ան ամենակարող Աստուած էր: Բայց մարդիկ ընտրեց՝ տասներկու առաքեալները, Եօթանասուներկու աշակերտները: Ուղարկեց և ինքն ալ գործեց մարդոց մէջ:
Մեր ազգն ալ պէտք ունի կամաւոր ծառայութիւն ստանձնել գիտցող անձերու:
Եթէ երբեք մենք կազմակերպութիւններ չունենանք մեր գաղութներու մէջ, մենք իբրեւ ազգ կորսուած ենք:
Եթէ ես փոքր ժամանակս դպրաց դասու անդամ չըլլայի մեր գիւղի եկեղեցւոյ մէջ, եկեղեցական չէի դառնար:
Եթէ երբեք մեր շատ մը կազմակերպութիւնները չըլլային, ի՞նչպէս մեր ազգը պիտի դիմանար արտասահմանի մէջ:
Պետութի՞ւն ունէինք մենք. ո՞վ պահեց մեր լեզուն, կազմակերպութիւնները պահեցին:
Անոնցմէ գլխաւորագոյնը Եկեղեցին է: Կազմակերպութիւնները, սակայն, կու գան և ժամանակներու հետ կ'երթան, բայց Եկեղեցին յաւիտենական է, կը մնայ:
«Գարեգին Ա Ամենայն Հայոց Կաթողիկոս»
ԳԱՐԵԳԻՆ Բ ՎԵՀԱՓԱՌ ՀԱՅՐԱՊԵՏ «2006»
Գարեգին Բ Հայրապետը, Օրթոտոքս Եկեղեցւոյ Տիեզերական Տ. Տ. Բարթոլոմէոս Ա Պատրիարքի և Պոլսոյ Հայոց Պատրիարք Մեսրոպ Բ Մութաֆեանի հրաւէրով 2006 թուականին Իսթանպուլ այցելեց:
ՕՐՀՆԵՐԳ ՀԱՅՐԱՊԵՏԱԿԱՆ
Ամեն հայի սրտից բխած,
Լսիր այս ձայնն, ո՜վ Աստուած.
Երկար կեանք տուր Հայրապետին,
Երկար օրեր Հայոց Հօր.
Տէ՜ր անսասան պահիր դու միշտ,
Քո իսկ հիմնած Մայր Աթոռ:
Քաղեց՝ Շուշան Գորտոնճիեան
8–Փետրուար–2011 Երեքշաբթի
Իսթանպուլ
