ՖՈՒԺԻԵԱՄԱ ԼԵՌԸ

Ֆուժիեամա լեռը, Ճաբոնիոյ ամենաբարձր լեռն է:

Ֆուժիեամա լեռը, մայրաքաղաք Թոքիոյին 115 քմ. Հարաւ-արեւմուտք գտնուող մարած հրաբուխ մըն է: Ֆուժիեաման, երրորդ երկրաբանութեան շրջանին կազմուած է: Ֆուժիեամա լերան խարիսխը 40 քմ. շրջագիծ ունի, իսկ բարձրութիւնը 3776 մ. է:

Ֆուժիեամա լեռը, վերջին անգամ 1707 թուականին ժայթքեցաւ: Հրաբուխէն ելած մոխիիրները, Թոքիօն 15սմ. հաստութեամբ ծածկեցին:

Ֆուժիեամայի Հիւսիսային մասի գետերու գնացքը հրաբուխէն ելած մոխիր ու լաւաներով փակուելուն հետեւանք լիճեր գոյացած են:

Ֆուժիեաման, բանաստեղծներու և նկարիչներու ներշնչման աղբիւրն է: Այս լեռը, Շինթոիզմին՝ Ճաբոն ազգային կրօնքին, սրբազան վայրն է, որով կրօնական արժէք ալ ունի: Ճաբոնացիներ ու կարգ մը ուրիշ ազգերու պատկանող Շինթոիստներ, Յուլիս և Օգոստոս ամիսներուն իրենց կրօնական պարտականութիւնը կատարելու համար մինչեւ կատար կը մագլցին:



Շուշան Գորտոնճիեան

26-Փետրուար-2010 Ուրբաթ

Իսթանպուլ

ԷՎԷՐԷՍՏ

Էվէրէստը՝ 8850 մեթր բարձրութեամբ, երկրագունդի ամենաբարձր գագաթն է: Էվէրէստ գագաթը, Հիմալաեա լեռներու մէջ մօտաւորապէս Հիւսիսային լայնութեամբ 28 աստիճան, Արեւելեան երկայնութեամբ 87 աստիճան, Չինաստանի և Նէբալի սահմանագծին վրայ կը գտնուի:

Էվէրէստի ջերմութիւնը -70 աստիճան ըլլալուն, անոր բարձր կողերուն վրայ որեւէ բոյս չի բուսանիր և կենդանի չապրիր:

Էվէրէստի վրայ ամառնային մուսոններու տեղացուցած ձիւնը, հովի պատճառով կը մանրանայ և կը տարածուի: Այս տարածուած ձիւնը, շոգիացման գծին վրայ ըլլալուն, ընդհանրապէս Էվէրէստի սառնագետերը սնուցանող խոշոր սառնագունդեր չի կազմուիր, որով Էվէրէստի սառնագետերը սնուցող ակերը լեռներէն յաճախ փրթող ձիւնագունդերն են: Ձմեռը, Էվէրէստ լերան Հիւսիս-Արեւմտեան կողմէ փչող հովերը, անոր գագաթնամասի ձիւնը կը ցրուէ, այդ պատճառաւ ալ գագաթը մերկ երեւոյթ մը կը ստանայ:

Էվէրէստ լերան գլխաւոր սառնակոյտերն են՝ Գանկշանկ, Արեւելեան և Արեւմտեան Ռօնկպուք, Բումօրի և Խումպու:

Թիպէթի ճամբան բացուելէ վերջ, մարզիկներ 1920 թուականին Էվէրէստ լեռը կրցան մագլցիլ: 1953 թուականէն վերջ, զանազան երկիրներ մարզական խումբերու զօրավիգ հանդիսացան և այս խումբերը յաջողեցան հասնիլ Էվէրէստ լերան գագաթնակէտը:



Շուշան Գորտոնճիեան

20-Փետրուար-2010 Շաբաթ

Իսթանպուլ

ՀԻՄԱԼԱԵԱՆԵՐ

Հիմալաեա լեռները աշխարհի ամենամեծ ու ամենաբարձր լեռնաշղթան է: Հիմալաեաներուն, Կեդրոնական Հարաւային Ասիոյ մասը Արեւելք-Արեւմուտք ուղղութեամբ կ'երկարի:

Էվէրէստը՝ 8850 մեթր բարձրութեամբ, Հիմալաեաներու և երկրագունդի ամենաբարձր գագաթն է: Էվէրէստ գագաթը Նէբալ և Չինաստանի սահմանագիծի վրայ կը գտնուի:

Հիմալաեաները կազմուած են Հնդկաստանի և Ասիոյ քարի, մետաղի բարակ շերտերուն իրար զարնուելէն: Այս կազմութիւնը մինչեւ այսօր կը շարունակուի:

Բագիստան, Հնդկաստան, Չինաստան, Նէբալ և Պութանէն անցնող 2400 քմ. երկայնութեամբ Հիմալաեա լեռնաշղթային սառնակոյտերը կը սնուցանեն Ասիոյ ցամաքամասին 9 մեծ գետերը: 1,3 միլեառ մարդ այս ջուրերէն կ'օգտուին: Վերջի տարիներուն ջերմութիւնը 0,6-էն մինչեւ 0,15 աստիճան բարձրացած է: Եթէ ջերմութիւնը բարձրանալ շարունակէ, 50 տարուայ ընթացքին սառնակոյտերն ու ձիւները բոլորովին պիտի հալին:

Հիմալաեա լեռներուն, 4700 մեթրէ վեր մասերուն վրայ շարունակաբար ձիւն կը տեսնուի:

Հիմալաեաներու, Հարաւային բլուրներու անտառներով ծածկուած ճահիճներուն մէջ կ'ապրին վայրի եզեր, ռնգեղջիւրի նման կենդանիներ: Իսկ Թիպէթի վրայ կ'ապրին աղուէսներ, գայլեր, թոխորներ, լերան այծեր, վայրի էշեր և վիթեր:

Հիմալաեաներու վրայ թռչունի տեսակն ալ շատ է՝ անծեղ, թիկատոր ճնճղկազգի թռչուններ, լերան ագռաւ, նաեւ թիթեռնիկներ: Գետերու մէջ կարելի է տեսնել անուշ ջուրերու մէջ ապրող կապոյտ ձուկի տեսակներ:

Լերան բարձունքները կան մետաղի հարուստ հանքեր, բայց անոնց հասնիլ շատ դժուար է:

Քէշմիր ձորի հողամասին վրայ կը մշակուի խնձոր, տանձ, դեղձ, կերաս: Արեւմտեան Հիմալաեաները չոր, մերկ ու բոլորովին դատարկ ժայռերով և ձորերով ծածկուած են:



Շուշան Գորտոնճիեան

11-Փետրուար-2010 Հինգշաբթի

Իսթանպուլ

ԱԼՓԵԱՆ ԼԵՌՆԵՐ

Ալփեան լեռները Կեդրոնական Եւրոպայի հողերուն վրայ 207 քառակուսի քմ. տեղ գրաւող մեծ լեռնաշղթայ մըն է:

Այս լեռնաշղթան Զուիցերիոյ, Հիւսիսային Իտալիոյ և Ֆրանսայի հողամասերուն վրայ տեսնել կարելի է: Աւստրիոյ գրեթէ բոլոր հողամասը Ալփեան լեռներով ծածկուած է: Այս լեռնաշղթային ամենակարեւոր մասը Հարաւային Գերմանիոյ վրայ կը գտնուի:

Ալփեան լեռները, կարգ մը ընդհատումներով, Անատոլուի հողամասերուն վրայ Թորոս լեռներով կը շարունակուին և Իրան կ'անցնին: Ալփեան լեռները կ'երկարին դէպի Կեդրոնական Ասիոյ հողամասերուն վրայ:

Մօն Պլան, Ֆրանսայի և Իտալիոյ հողերուն միացած վայրը կը գտնուի: Ձիւներով ծածկուած Մօն Պլանը 4792 մեթր բարձրութեամբ Ալփեան լեռներու և Եւրոպական Ցամագամասին ամենաբարձր գագաթն է:

Մօն Պլանէն հոսող սառնագետերը մինչեւ Իտալիոյ Հարաւային ձորերը կը հասնին: Այս սառնագետերու տարածութիւնը 150 տարուայ մէջ նոյն ձեւով մնացած է և չէ փոքրացած:

Ալփեան լեռները, երեք մասէ կը բաղկանան՝ Արեւելեան Ալփեր, Կեդրոնական Ալփեր և Արեւմտեան Ալփեր:

Զուիցերիոյ և Իտալիոյ սահմանի վրայ գտնուող 4478 մեթր բարձրութեամբ Մաթթէրհորն լեռը դանակի մը ձեւ ունի:

Կեդրոնական Ալփեան լեռներու մէկ թեւն ալ Րէն Գետի ձորին շուրջը գտնուող Պէրն Ալփերն են: Ֆինդէրարհորնը՝ 4274 մեթր, Ալէթշհորնը՝ 4195 մեթր, Ժունկֆրօն՝ 4158 մեթր, Կեդրոնական Ալփերու ամենագեղեցիկ գագաթներն են:

Արեւելեան Ալփերը, աւելի ցած և շատ գեղեցիկ բլուրներ ունին: Արեւելեան հողամասերուն վրայ բազմաթիւ ձորեր ու անտառներ կան, սակայն այս հողերը երկրագործութեան համար նպաստաւոր չեն:

Ալփեան լեռներու գագաթամասերուն վրայ մի քանի տեսակ կենդանի տեսնել կարելի է՝ վայրի այծեր, լերան մուկեր, նապաստակներ, աղուէսներ, սրճագոյն արջեր և վայրի եզեր: Իսկ գայլերու սերունդը վերջացած է:

Ալփեան լեռներու վրայ թռչունի տեսակն ալ շատ է՝ լերան հաւ, փայտփոր, կաքաւ, արծիւ, կարապ, ագրաւ:

Լիճերն ու գետերը լեցուն են կարմրախայտ նաեւ զանազան տեսակի ձուկերով:

Ալփերու մէջ կարեւոր ճարտարարուեստ մը չկայ:

Ալփերու հողերէն սնդիկի ու կապարի մետաղներ կը հանեն: Կարգ մը տեղեր ժայռաղը առատ է: Երկաթ, պղինձ, զինկ, ոսկի, արծաթ և ածուխ շատ քիչ քանակութեամբ կը գտնուի:

Լեռնադաշտերու վրայ արմտիք ու գետնախնձոր կը մշակուի:

Զուիցերիոյ պանիրը շատ նշանաւոր է:

Ձմրան, Զուիցերիա միջազգային չմշկման խաղերու կեդրոնն է:



Շուշան Գորտոնճիեան

3-Փետրուար-2010 Չորեքշաբթի

Իսթանպուլ