ՍԱՄԱԹԻՈՅ ՍՈՒՐԲ ԳԷՈՐԳ ԵԿԵՂԵՑԻ

ՍԱՄԱԹԻՈՅ ՍՈՒՐԲ ԳԷՈՐԳ ԵԿԵՂԵՑՒՈՅ ԵՒ ՍԱՀԱԿԵԱՆ ՆՈՒՆԵԱՆ ՎԱՐԺԱՐԱՆԻ ՊԱՏՄԱԿԱՆԸ

 

Թուրքիոյ Հայոց Ս. Պատրիարքը Յովակիմ Եպիսկոպոս հաստատեց իր Պատրիարքարանը Սամաթիոյ մէջ:

 

Յունաց Կայսրը' III. Ռոմանոս Արկիրուի կողմէ, Բերիվլէթոս կոչուած Բիւզանդական վանքը Ս. Կոյս Մարիամի անուան նուիրուած է: «1031»

 

Իսթանպուլի գրաւման թուականը 1453 է: Այս թուականէ ութը տարի վերջ այսինքն 1461 ին Ֆաթիհ Սուլթան Մէհմէտ Իսթանպուլ հրաւիրելով Պուրսայի առաջնորդ և իրեն քաջածանօթ Յովակիմ Եպիսկոպոսը, զայն անուանեց մասնաւոր հրովարտակով' Պատրիարք Թուրքիոյ Հայոց:

 

Մասնաւոր հանդիսութեամբ յանցնեց անոր պատրիարքական իշխանութեան խորհրդանշանը եղող ասան և շնորհեց այն բոլոր իրաւասութիւնները:

 

Սամաթիոյ Թաղը առաջին տեղ կը գրաւէ Իսթանպուլահայութեան համար: Յովակիմ Եպիսկոպոսի առաջնորդութեամբ, հայ ժողովուրդը նախ և առաջ այս թաղին մէջ հաստատուեցաւ: Ապա Իսթանպուլի գրաւումէն անմիջապէս յետոյ ալ Սամաթիոյ մէջ հաստատուեցաւ Հայոց Պատրիարքարանը և կառուցուեցաւ Ս. Գէորգ Եկեղեցին իբր Իսթանպուլի առաջին Հայաստանեայց Առաքելական Եկեղեցի: Աւելի յետոյ Յովակիմ Պատրիարքի ձեռամբ Սուրբ Գէորգ Եկեղեցւոյ կից Սահակեան անունով հիմնուեցաւ հայոց առաջին վարժարանը: Բիւզանդական շրջանին Ղալաթիոյ մէջ կը գտնուէր Ս. Սարգիս Եկեղեցին, «1360» որ 1391 թուականին անունը պիտի փոխէր «Ս. Գ. Լուսաւորիչ» ըլլալով: 180 տարի Սամաթիոյ մէջ գոյութիւնը շարունակող պատրիարքարանը 1641 թուականին փոխադրուեցաւ Գումգաբու թաղը' Պատրիարք Կիրակոս Երեւանցիի օրով:

 

 

 

1831 թուականին հիմնուեցաւ նաեւ առաջին աղջկանց վարժարանը «Նունեան» անուանբ: Սահակեան վարժարանը, զանազան թուականներու տեղի ունեցող մեծ հրդեհներու պատճառաւ երբեմն մասամբ, երբեմն ալ ամբողջութեամբ վնասուած է: Այս վարժարանը, Ս. Գէորգ Եկեղեցւոյ կողքին կրկին վերաշինուած է: 1866 թուականին պատահած ահռելի հրդեհին թէ' Սահակեան, թէ' Նունեան աղջկանց վարժարանները միասին այրեցան: Այս հրդեհին, Ս. Գէորգ Եկեղեցին և թաղին մէջ հայ ժողովուրդին պատկանող բազմաթիւ տուներ և խանութներ այրեցան, փճացան և ոչնչացան:

 

Նունեան աղջկանց վարժարանը ի հիմանէ վերստին կառուցուեցաւ 1872 թուականին Սամաթիոյ Թաղեցի Կիւմիւշճիւ Գասպար Խաչատուրեան Կիւմիւշճեանցի կողմէ որուն տիկնոջ Վարդուհիի անունն ալ աւելնալով վարժարանը կոչուեցաւ Նունեան-Վարդուհեան: 1872  Մայիսին վարժարանին շինութիւնը և բացումը կատարուելէ յետոյ մեռաւ Կիւմիւշճիւ Գասպար Խաչատուրեան: Իր որդին Միքայէլ Գասպար Խաչատուրեան կառուցանել տուաւ իր ջանքերով և ժաղովրդեան լայն նուէրներով Սահակեան մանչերու վարժարանը յար և նման Նունեան Վարդուհեանին: Իր հօրմէն ճիշդ 3 ամիս յետոյ մեռաւ նաեւ իր որդին 24 ամեայ Միքայէլ Գասպար Խաչատուրեան Կիւմիւշճեանց: Երկուքին ալ մարմինները կը հանգչին, քով քովի, փառաւոր դամբարաններու մէջ' Ս. Գէորգ Եկեղեցւոյ ետեւը վարժարանին պարտէզին մէջ:

 

Սամաթիոյ Ս. Գէորգ Եկեղեցին իր պատմութեան մէջ անցուցած է երեք մեծ հրդեհներ: 1660 թուականի հրդեհէն վերջ երեք հայ եկեղեցի քով քովի կառուցուած է որոնք կոչուած են Ս. Գէորգ, Ս. Աստուածածին, Ս. Երորդութիւն անուններով: 
 

Եկեղեցին 1782 թուականին, մօտ տասնեւմէկ ժամ տեւող մեծ հրդէհէ մը վերջ երկրորդ անգամ այրած է: Իսկ վերջինը 1866 թուականին պատահած է: Այս հրդէհին եկեղեցին և դպրոցները ամբողջովին այրած են: Անոնց վերաբերեալ փասթաթուղթերուն մեծամասնութիւնը, եկեղեցապատկան շենքերն ու խանութներէն մէկ մասն ալ ոչնչացած են: Բոլոր այս պատահածներէ վերջ եկեղեցւոյ թաղային խորհուրդը որոշած է քարաշէն եկեղեցի մը կառուցանել և դիմում կատարած է օրուան Պատրիարք Ներսէս Վարժապետեանին:

Սամաթեացի վաճառական և Ս. Փրկիչ հիւանդանոցի հիմնադիրներէն բարերար Միքայէլ Էֆէնտի Յակոբեանի  գլխաւորութեամբ հիմնուած է շինարարական խորհուրդ մը: Այս խորհուրդը հաւաքած է 1650 ոսկի: Ճարտարագիտական աշխատանքները տարած է Պետրոս Նէմզէին: 1894 թուականին սկսող աշխատանքները 6000 ոսկի ըլլալով հաշուած են: Այս գումարին 2000 ոսկին Միքայէլ և Յովհաննէս Յակոբեան եղբայրներու կողմէ նուիրուած է: Բնիկ Սամաթիացի Պէյազճը Մանուկ Աղա Մանուկեանի տուած 115723 ղրուշնոց պարտքը ջնջել տալով մեծ նուիրատուութիւն մըն ալ կատարած է:

 

Եկեղեցւոյ բացումն և օծումը կատարուած է Յարութիւն Պատրիարք Վէհապետեանի օրով 1881 թուականի Փետրուարին: Մեծ բարերար Միքայէլ Էֆէնտի Յակոբեանի կողակիցը և որդին Յարութիւն թաղուած են եկեղեցւոյ պարտէզը: Երկուքին ալ մարմինները կը հանգչին, քով քովի, փառաւոր դամբարաններու մէջ' Ս.Գէորգ Եկեղեցւոյ ետեւը վարժարանի պարտէզին մէջ:

 

Շուշան Գորտոնճիեան

15-Նոյեմբեր-2014 Շաբաթ

Իսթանպուլ