«ԵԹԷ» ՍԷՐ, «ՈՐՈՎՀԵՏԵՒ» ՍԷՐ, «ՓՈԽԱՐԷՆ» ՍԷՐ

Աշխարհի ամենամեծ սովին պատճառը, «ՓՈԽԱՐԷՆ...» տեսակի սիրոյ բաւականաչափ գոյութիւն չունենալն է:
Ճաբոնացի Մասումի Թոյոթոմէ անուն մտաւորականը սիրոյ մասին սապէս կ'ըսէ ու կը հարցնէ.
-Աշխարհի վրայ ամէն անհատ սիրուիլ կ'ուզէ: Ի՞նչ է սէրը, ո՞ւր կը գտնուի, արդեօ՞ք իմաստը գիտենք:
Ճաբոնացի մտաւորականը սիրոյ մասին կը սկսի պատմել:
-Երեք տեսակ սէր կայ: Առաջին տեսակն է՝ «ԵԹԷ...» ով սկսող սէրը:
Օրինակ.
«Եթէ բարի ըլլաս, հայրդ ու մայրդ քեզի շատ կը սիրեն»:
«Եթէ յաջող ու անհրաժեշտ անձ մը ըլլաս, քեզի կը սիրեմ»:
«Եթէ ամուսինս ըլլալով իմ կարիքները հոգաս, քեզի կը սիրեմ»:
-Կեանքի մէջ այս տեսակ սիրոյ շատ կը հանդիպինք, կ'ըսէ Թոյոթոմէ և կը շարունակէ.
Պայմանաւորուած սէր... փոխադարձութիւն սպասող սէր...: Սիրող անհատը կը գործադրէ այս տեսակի սէրը, որպէսզի իր պահանջքները ձեռք ձգէ: Այս տեսակ սիրոյ շարժառիթն ու կերպը եսասէրութիւն է: Ուրիշներուն վնաս կրնայ հասցնել: Ամուսնութիւններու մեծամասնութիւնը «ԵԹԷ...» ձեւ սիրոյ վրայ հիմնուելուն պատճառաւ շատ կարճ կը տեւէ: Երիտասարդները կը սիրահարուին, ոչ թէ այդ պահուան իրարու դէմ զգացած իսկական վիճակին, այլ՝ երեւակայական չափազանցուած վիպապաշտ կերպարանքին և այդ սէրէն յոյս կը սպապեն: Երբ իրենց սպասած յոյսը չիրականանայ, յուսախաբութեան կը մատնուին և վերջապէս սէրը կը վերածուի խորշանքի:
Մօր և հօր, իր զաւկին հանդէպ ունեցած ամենաբարի ու անմեղ սիրոյ մէջն անգամ՝ «ԵԹԷ...» ով սկսող սէրը կրնանք տեսնել:
Մտաւորականը սապէս օրինակ մը կուտայ:
«Երիտասարդ մը, իր հայրը երջանկացնելու համար համալսարանի մէջ ուսանիլ կը սկսի: Ան, դժբախտաբար իր դասերուն մէջ յաջող չըլլար և հօրը երեսը նայելու կ'ամչնայ:
Երիտասարդը, իր վիշտը մեղմացնելու համար արձակուրդի կ'երթայ և շաբաթ մը վերջ տուն կը վերադառնայ:
Երիտասարդին հայրը, տղուն բարկանալով կ'ըսէ.
-Թէ՛ դասերուդ մէջ յաջող չես և թէ՛ արձակուրդի կ'երթաս:
Երիտասարդը, հօրը կը պատասխանէ.
-Հայր, դուն պատմած էիր թէ երբ ինքզինքդ լաւ չզգայիր արձակուրդի կ'երթայիր:
Երիտասարդին հայրը, աւելի սաստիկ կը բարկանայ և տղուն երեսին ապտակ մը կը փակցնէ: Տղան, քանի մը ժամ վերջ անձնասպան կ'ըլլայ:
Լրագիրները կը գրէին, թէ երիտասարդը շատ կարճ ժամանակի մը մէջ ջղային տագնապի ենթարկուելուն պատճառաւ անձնասպան եղած է: Անոնք, կը սխալէին:
Երիտասարդը կ'անդրադառնայ, թէ հօրը սէրը կախում ունի՝ բարձր մակարդակի ակնկալութիւններով:
Իրականութիւնը սա է: Մարդիկ աւելի բարձր որակի սէր մը կը բնտրեն, «ԵԹԷ...»ով սկսող սիրոյ մէջ: Շատ լաւ պէտք է գիտնալ, թէ այս սիրոյ գոյութիւնը ո՞ւր կրնանք բնտրել: Այս երիտասարդ տղուն կեանքին նման՝ երբ մեռնելու կամ ապրելու միջեւ նախնտրութիւն մը ընել ուզենք, այս բնտրուած սէրը մեր կենցաղին մէջ շատ կարեւոր դեր կրնայ խաղալ:
Երկրորդ տեսակի սէրը կը սկսի «ՈՐՈՎՀԵՏԵՒ...»ով:
Մտաւորական Թոյոթոմէն այս տեսակ սիրոյ մասին սապէս բացատրութիւն մը կուտայ:
Այս տեսակի սիրոյ մէջ անհատը, կամ շատ լաւ մէկն է, կամ լաւ բանի մը տէրն է, կամ թէ լաւ բան մը ըրած ըլլալուն համար է որ կը սիրուի: Այսինքն, անհատը յատկութիւններ ունենալուն պատճառաւ է, որ ուրիշներու կողմէ կը սիրուի:
Օրինակ.
«Քեզի կը սիրեմ, որովհետեւ շատ գեղեցիկ ես»:
«Քեզի կը սիրեմ, որովհետեւ շատ հարուստ և հռչակաւոր մէկն ես»:
«Քեզի կը սիրեմ, որովհետեւ շատ վստահելի մէկն ես»:
Մտաւորական Թոյոթոմէն կ'ըսէ.
-Մարդիկ, կը նախնտրեն ոչ թէ «ԵԹԷ...» տեսակի սէրը, այլ՝ «ՈՐՈՎՀԵՏԵՒ...» ով սկսող սէրը:
ԵԹԷ...» տեսակի սէրը, պայմանաւոր ակնկալութենէ կախում ունենալուն համար է որ մեծ և ծանր բեռի կը վերածուի: Մինչդեռ, ձեր սքանչելի յատկութիւններուն պատճառաւ ուրիշներու կողմէ սիրուիլ շատ գեղեցիկ բան մըն է: Ձեր հոգիին գոհացումն է:
«ՈՐՈՎՀԵՏԵՒ...» տեսակի սիրոյ մէջ կը տեսնենք, մարդոց՝ իրենց բնական ձեւով սիրուելու կերպը: Մարդիկ կը նախնտրեն, բնական ձեւով սիրուիլ: Այս տեսակ սիրոյ մէջ բեռ չկայ: Այդ պատճառաւ ալ անձը ինքզինքը հանգիս կը զգայ: Մինչդեռ քիչ մը խորունկ մտածելու ըլլանք, պիտի տեսնենք որ «ՈՐՈՎՀԵՏԵՒ...»ով և «ԵԹԷ...»ով սկսող երկու ձեւ սիրոյ մէջ տարբերութիւն մը չկայ: «ՈՐՈՎՀԵՏԵՒ...»ով սկսող սէրն ալ մարդոց վրայ շատ մեծ բեռ կրնայ ըլլալ: Մարդ արարածը շարունակ կ'ուզէ, թէ աւելի շատ անհատի կողմէ սիրուիլ: Իրեն հիացողներուն թիւը բարձրացնելու համար կը ճգտի: Երբ սիրոյ որակը աւելի բարձր մէկը մէջտեղ ելլէ, անհատը կը վախնայ որ իր սիրելիները այլեւս զինքը չի պիտի սիրեն: Այսպէսով մարդոց միջեւ մրցում մը կը սկսի:
Օրինակ.
«Ընտանիքին ամենափոքր աղջիկը նորածին եղբայրը կը նախանձի և կը վշտանայ»:
«Կինը, ամուսինին երիտասարդ ու գեղեցիկ քարտուղարուհին կը նախանձի և կը վշտանայ»:
Մտաւորական Թոյոթոմէ կը հարցնէ.
-Հետեւաբար, այս տեսակ սիրոյ մէջ, ինչպիսի՞ վստահութեան զգացում մը կրնանք գտնել:
Մտաւորական Թոյոթոմէ իր հարցումը կը պատասխանէ ու կ'ըսէ.
-«ՈՐՈՎՀԵՏԵՒ...»ով սկսող սիրոյ մէջն ալ իրական ու ամուր սէրը գտնել անկարելի է:
Ահաւասիկ, այս տեսակի սիրոյ մէջ, մարդոց հոգեկան տպաւորութիւնը անվստահելի դարձնող երկու պատճառ եւս...
Առաջինը.
«Այս մարդը ինծի կը սիրէ, բայց շարունակ ինծի կը մտածէ՞»:
Անհատը շարունակ այս մտածումով կ'ապրի ու կը վախնայ:
Իւրաքանչիւր անհատ երկու կողմնատեսք ունի: Մէկը արտաքին արտայայտութիւնը, իսկ միւսը միմիայն իր սորվածը:
«Եթէ ինծի երեսի վրայ ձգէ...» ահաւասիկ, անհատին վախը հոս մէջտեղ կ'ելլէ:
Իսկ երկրորդը.
«Եթէ օր մը ձեւափոխուիմ և մարդիկ ինծի սիրելէ դադրին...» հոս կը տեսնենք անհատին մտահոգութիւնը:
Օրինակ մը.
«Գեղեցիկ աղջկան մը դէմքը, հրդեհի պատճառաւ կ'այրի: Երբ աղջկան դէմքը տգեղ վիճակի կը վերածուի, խօսեցեալը զինքը երեսի վրայ կը ձգէ ու քովէն կը հեռանայ: Ալ աւելի ցաւալին սա է՝ աղջկան երեսի տգեղութեան պատճառաւ, նոյն քաղաքի մէջ բնակող մայրն ու հայրը իրենց զաւակը հիւանդանոցին մէջ չեն այցելած»:
Սէրը հիմնուած էր գեղեցկութեան վրայ: Երբ գեղեցկութիւնը վերջացաւ, սէրն ալ վերջացաւ: Աղջիկը, սաստիկ կը յուզուի և ամիս մը վերջ կը մեռնի:
Ճաբոնացի մտաւորականը սապէս կ'ըսէ.
-Աշխարհի մէջ ապրող մարդոց մեծամասնութիւնը «ՈՐՈՎՀԵՏԵՒ...» տեսակի սէրը կը նախնտրեն: Սակայն այս տեսակի սէրը, մարդոց մտավախութիւն կը պատճառէ:
Շատ լաւ, այժմ իսկական, առանց վախի ու կասկածի սէրը ո՞րն է:
Սիրոյ երրորդ տեսակը կը սկսի «ՓՈԽԱՐԷՆ...»ով:
Մտաւորական Թոյոթոմէն իր կարծիքը կը յայտնէ ու կ'ըսէ.
Ահաւասիկ ամենաճիշդ և ամենաուղիղ սէրը «ՓՈԽԱՐԷՆ...»ով սկսող սէրն է:
Երրորդ տեսակի սէրը, պայմանաւոր խօսքէ մը կախում չունենալուն և փոխադարձ անակնկալներ չսպասուելուն պատճառաւ է որ «ԵԹԷ...» տեսակի սիրոյ հետ չի բախտատուիր:
Սիրուած անհատը, հմայիչ յատկութեան մը չի վստահիր և մանաւանդ այսպիսի բանի մը գոյութիւնն անգամ նկատի չառներ: Այդ պատճառաւ «ՓՈԽՐԱԷՆ...»ով սկսող սէրը, «ՈՐՈՎՀԵՏԵՒ...» տեսակի սիրոյ ալ չի նմանիր:
Այս երրորդ տեսակի սիրոյ մէջ, մարդ արարածը ոչ թէ «Բան մը ըլլալուն համար» այլ՝ «Բան մը ըլլալուն փոխարէն» կը սիրուի:
Որքան հրաշալի բան մը, այնպէս չէ՞:
«ՓՈԽԱՐԷՆ...» սէր:
«Էսմէրալտան շատ լաւ գիտէր, թէ Գուասիմիտոն կռնակը կուզ մը ունէր և աշխարհի ամենատգեղ մարդն էր: Այս կացութեան փոխարէն, Էսմէրալտան սիրեց Գուասիմիտոն»:
«Պատուական, չքնաղ ու հարուստ երիտասարդն ալ շատ լաւ գիտէր, թէ Էսմէրալտան գնչու էր: Ան, այս կացութեան փոխարէն սիրեց Էսմէրալտան»:
Անհատը, աշխարհի ամենատգեղ, ամենախեղճ և ամենաթշուառ մարդը կրնայ ըլլալ, սակայն այս կացութեան փոխարէն կը սիրուի:
Ի հարկէ, այս տեսակի սիրոյ հանդիպելու պայմանաւ...:
Մարդ արարածը, «ՓՈԽԱՐԷՆ...» տեսակի սիրոյ արժանանալու համար բարի, հրապուրիչ և հարուստ դիրք մը ունենալու ցանկութիւնը չունի:
Անհատը, իր թերութիւններուն, տգէտութիւններուն, վատ բնաւորութիւններուն կամ թէ վատ անցեալին փոխարէն կը սիրուի: Այսինքն, անհատը իր բնական ձեւով կը սիրուի: «ՓՈԽԱՐԷՆ...» տեսակի սէրը, լրիւ անարժէք ձեւի նման կը տեսնուի, սակայն ամենէն արժէքաւոր ձեւի նման կը սիրուի:
Ճաբոնացի մտաւորական Թոյոթոմէ կ'ըսէ.
-Ահաւասիկ, այս տեսակի սէրը ձեր հոգիին ցանկութիւնն ու սաստիկ ծարաւն է:
Անդրադառնաք կամ թէ չանդրադառնաք այս տեսակի սէրը, ձեզի համար շատ աւելի կարեւոր է՝ ուտելիք, խմելիք, հագնելիք, տուն, ընտանիք, հարստութիւն, յաջողութիւն և հռչակաւոր ըլլալէ :
Ճաբոնացի մտաւորական Թոյոթոմէն այս նիւթի մասին, ինչպէ՞ս այսքան վստահ կը խօսի:
Իր արդարութիւնը ապացուցանելու համար, ձեզ կը հրաւիրէ քննութեան մը:
Ան կ'ըսէ.
-Սա հարցումս պատասխանեցէք:
«Եթէ աշխարհի մէջ որեւէ մէկը ձեզի կարեւորութիւն չի տար և չի սիրեր, ուտելիքի, հագուելիքի, տան, ընտանիքի, հարստոթեան և յաջողութեան մէջ ձեր հետաքրքիր վիճակը յուսահատութեան չէր վերածուե՞ր:
Հետեւաբար, դուք ձեզի չէիք հարցներ, թէ «Ի՞նչ օգուտ մը ունիմ, որ իմ կեանքը շարունակեմ»:
Մտաւորական Թոյոթոմէն կը շարունակէ.
-Խնդրեմ մտածեցէք: Իմանաք թէ ձեր շատ սիրած մէկը, ձեզի միմիայն իր շահը մտածելով կը սիրէ եղեր...: Աշխարհը յանկարծ ձեր գլուխը չէր կործանե՞ր: Այդ պահուն կեանքը ձեզի անիմաստ չէր գա՞ր:
Ենթադրենք, որ սովորական կեանք մը ունիք և սովորական կ'ապրիք: Սակայն օր մը իսկական, խորունկ և հեշտաւէտ սէրը գտնելու յոյսը չունենայիք, ձեր կեանքին մնացած մասը ինչպէ՞ս կ'ապրէիք:
Այս հարցումը մտաւորական Թոյոթոմէն սապէս կը պատասխանէ.
-Այսպիսիներ, կամ բոլորովին յուսահատութեան մատնուելով անձնասպան կ'ըլլան և կամ թէ ապրող մեռելի մը կը դառնան:
Թոյոթոմէն, ամրացնելով կ'արդարացնէ «ՓՈԽԱՐԷՆ...» տեսակի սէրն ու կ'ըսէ.
-Այսօր ձեր կեանքը շարունակելու ամենակարեւոր պատճառը՝ կամ սա պահուս «ՓՈԽԱՐԷՆ...» տեսակի սէրը կ'ապրիք կամ թէ այս սէրը գտնելու հաւատքը ունիք:
Մտաւորական Թոյոթոմէ, քիչ մը յուսահատ կը վերջացնէ իր խօսակցութիւնը:
-Այսօր, հասարակութիւնը գոհացնող «ՓՈԽԱՐԷՆ...» տեսակի սէրը գտնել շատ դժուար է: Որովհետեւ ամէն ոք սիրոյ կարիքը կը զգայ... Ոչ ոք աւելին չունի, որպէսզի ուրիշին տայ:
Մեր մօտ գտնուող անհատէն կը սպասենք, որպէսզի այս տեսակի սէրէն քիչ մը մեզի տայ: Մինչդեռ, ան ալ նոյն բանը ուրիշներէ կը սպասէ:
Շատ լաւ, այս աշխարհի մէջ որչա՞փ սէր կայ:
Մտաւորականին համաձայն, մեր սովը քիչ մը դադրեցնելու չափ... և կամ թէ ճաշէ առաջ մեր ախորժակը բացող համեմի մը չափ: Այս փոքրիկ համը մեզի կը դրդէ ու կը քաջալերէ, ալ աւելի ահաւոր սիրոյ սովի մը: Ահաւասիկ մեր սիրոյ պահանջքին չափը, այս փոքրիկ համեմը շատ լաւ կը պատմէ: Անվերջանալի պահանջքով մը կը սպասենք ճաշին գալը, որպէսզի մեզի կշտացնէ:
Ո՞ւր մնաց:
Բոլորը այսքան...
Մտաւորականը, այս նիւթը ակնբախ, ցայտուն նախադասութիւնով մը կը վերջացնէ.
Յաւիտեան՝ «ՓՈԽԱՐԷՆ...» սիրուելու մաղթանքներով:

Շուշան Գորտոնճիեան
27-Ապրիլ-2011 Չորեքշաբթի
Իսթանպուլ