Այլեւս հասկցանք թէ ամառը եկած է:
Տաք օրերը սկսան անհանգստացնել մեզ:
Որպէս ամէնէն հին կղզեբնակ ընտանիքի մը հարսը, ես ալ երբ ամառ գայ, մեծ հաճոյք կը զգամ կղզի երթալէ: Շատ սիրուն է Գնալը Կղզին: Ժողովուրդը բախտաւոր է որ ունի եկեղեցի մը: Երբ պտոյտի ելլենք, մէկ ժամուան մէջ ամբողջ կղզին շրջած կ'ըլլանք: Որ կողմէն ուզես ծով մտիր, տղադ ազատ ձգէ, բնաւ չես մտահոգուիր: Մաքուր, սակայն խճողուած բազմութիւն մը կայ: Առաւօտ եւ գիշեր, ամէն ժամ շոգենաւ կայ, միշտ լեփ-լեցուն: Փողոցները քալելու կարելիութիւն չկայ: Ամէն տարի դիմագիծերը կը փոխուին: Այլեւս մարդ չենք ճանչնար: Կարծես թէ մենք օտար մնացած ենք անոնց մէջ: Երբ շրջանակիս մէջ Գնալը կղզիի խօսքը անցնի,«ամա՛ն, ձգէ այդ շփացածներու կղզին» կ'ըսեն: Շատ մեծ վիշտ մը կը զգամ սրտիս մէջ, որովհետեւ ես այդպիսի բաներ չեմ տեսներ կղզիին մէջ...: Տեսածներս եթէ շփացածութիւն են. կը նշանակէ թէ ես չեմ գիտեր թէ ի՞նչ է շփացածութիւնը:
Օրինակ՝ ծով մտնելու համար ծովեզերք կ'երթամ: Տիկինները իրենց բոլոր գոհարեղէնները իրենց վրայ դրած՝ իրարու ցոյց կուտան, իսկ այրերը իրենց գործի կեանքի յաջողութիւններու մասին բարձրաձայն տեղեկութիւններ կուտան: Որ կողմը որ նայիք, կը տեսնէք գրպանի հեռաձայն մը: Այդ խայտառակութիւնն ալ ուրիշ հարց: Խօսելու պահուն երբեմն իրենց շուրջը կը նային, որպէսզի հասկնան թէ արդեօք զիրենք լսող կամ իրենց նայող կա՞յ: Յետոյ ճաշարաններու մէջ քանի մը գաւաթ խմելէ վերջ ինքնակարոյս՝ փողոցները թափիլ եւ պարել.... եւայլն:
Մեղա՛յ Տէր Աստուած, ասոնք շփացածութի՞ւն են: Ո'չ, չեմ կարծեր:
Ժամանակին, այսինքն վաթսուն, եօթանասուն տարիներ առաջ, խիստ սակաւաթիւ տուներ կան եղեր Գնալըի մէջ: Հայ, յոյն եւ թուրք, որակաւոր մարդիկ կը բնակին եղեր այդ տուներուն մէջ: Կիները, իրենց մէկ ձեռքին մէջ հովանոց մը բռնած, իսկ միւսին՝ հովահար մը, նազանքով ման կուգան եղեր կղզիին մէջ: Իսկ պարոնները ձեռին կ'ունենան եղեր ցուպեր: Աւա՛ղ, ես այդ օրերը չտեսայ:
Մեր տունը ծովեզերքէն երեք փողոց վերն է: Ժամանակին, ամուսնիս մեծ հայրը առաւօտուն պարտէզին մէջ սուրճ խմած միջոցին Պուրկազէն ելլող շոգենաւը կը տեսնէ եւ դանդաղ քայլերով դէպի նաւամատոյց կը քալէ եղեր: Հիմա ձգեցէք ծով տեսնելը, նոյնիսկ երկինքը պիտի չկարենանք տեսնել: Ծառերը կտրուած, անոնց տեղ հսկայ քարաշէն բնակարաններ շինուած են:
Կ'ուզեմ ձեզի այս առթիւ իրական պատմութիւն մը պատմել:
Մեծ հայրիկը օր մը աճապարանքով տունէն կ'ելլէ: Պոլիս խանութ կ'երթայ: Երբ դրամի պէտք կը զգայ, կը նայի որ դրամապանակը չկայ: Կը կարծէ թէ կորսնցուցած է: Այդ շրջաններուն երկու շոգենաւներ կ'աշխատին եղեր, որոնցմէ մէկը առաւօտուն Կղզիէն Պոլիս կ'իջնէ, իսկ միւսը իրիկունը Պոլիսէն Կղզի կը վերադառնայ եղեր: Մեծհայրիկը գիշերը երբ կղզի կը վերադառնայ, արդէն բոլորովին մոռցած է կորսուած դրամապանակը: Շոգենաւէն կ'իջնէ, նաւամատոյցին վրայ կը գտնէ իր դրամապանակը: Ո'չ մէջէն դրամ, ոչ ալ ուրիշ բան կորսուած է: Իր ինկած ձեւով կեցած է: Ո'չ ոք խառնած է դրամապանակը, ոչ ալ ուրիշ տեղ դրած:
Ուր որ է ես պիտի չհաւատամ այս գրածիս: Սակայն պատմութիւն չէ, այլ իրականութիւն է:
Հիմա սա պահուս, ժամը գիշերուան երեքը եղած է: Ես նաւամատոյցն եմ: Նստած եմ ծովեզերքի քարերուն վրայ: Այս գիշեր լիալուսին է, եւ լուսինը շրջապատուած է աստղերով: Ալիքները հանդարտ հանդարտ կը շոյեն քարերը: Մարդ չէ մնացած փողոցները:
Ես շատ կը սիրեմ կղզիին այս պահը:
Սակայն կարելի՞ է ամէն գիշեր այսպէս բռնել աստղերը, լուսինը, ծովն ու ալիքները:
Շուշան Գորտոնճիեան
10-Յուլիս-1996 Չորեքշաբթի
ՄԱՐՄԱՐԱ
Տաք օրերը սկսան անհանգստացնել մեզ:
Որպէս ամէնէն հին կղզեբնակ ընտանիքի մը հարսը, ես ալ երբ ամառ գայ, մեծ հաճոյք կը զգամ կղզի երթալէ: Շատ սիրուն է Գնալը Կղզին: Ժողովուրդը բախտաւոր է որ ունի եկեղեցի մը: Երբ պտոյտի ելլենք, մէկ ժամուան մէջ ամբողջ կղզին շրջած կ'ըլլանք: Որ կողմէն ուզես ծով մտիր, տղադ ազատ ձգէ, բնաւ չես մտահոգուիր: Մաքուր, սակայն խճողուած բազմութիւն մը կայ: Առաւօտ եւ գիշեր, ամէն ժամ շոգենաւ կայ, միշտ լեփ-լեցուն: Փողոցները քալելու կարելիութիւն չկայ: Ամէն տարի դիմագիծերը կը փոխուին: Այլեւս մարդ չենք ճանչնար: Կարծես թէ մենք օտար մնացած ենք անոնց մէջ: Երբ շրջանակիս մէջ Գնալը կղզիի խօսքը անցնի,«ամա՛ն, ձգէ այդ շփացածներու կղզին» կ'ըսեն: Շատ մեծ վիշտ մը կը զգամ սրտիս մէջ, որովհետեւ ես այդպիսի բաներ չեմ տեսներ կղզիին մէջ...: Տեսածներս եթէ շփացածութիւն են. կը նշանակէ թէ ես չեմ գիտեր թէ ի՞նչ է շփացածութիւնը:
Օրինակ՝ ծով մտնելու համար ծովեզերք կ'երթամ: Տիկինները իրենց բոլոր գոհարեղէնները իրենց վրայ դրած՝ իրարու ցոյց կուտան, իսկ այրերը իրենց գործի կեանքի յաջողութիւններու մասին բարձրաձայն տեղեկութիւններ կուտան: Որ կողմը որ նայիք, կը տեսնէք գրպանի հեռաձայն մը: Այդ խայտառակութիւնն ալ ուրիշ հարց: Խօսելու պահուն երբեմն իրենց շուրջը կը նային, որպէսզի հասկնան թէ արդեօք զիրենք լսող կամ իրենց նայող կա՞յ: Յետոյ ճաշարաններու մէջ քանի մը գաւաթ խմելէ վերջ ինքնակարոյս՝ փողոցները թափիլ եւ պարել.... եւայլն:
Մեղա՛յ Տէր Աստուած, ասոնք շփացածութի՞ւն են: Ո'չ, չեմ կարծեր:
Ժամանակին, այսինքն վաթսուն, եօթանասուն տարիներ առաջ, խիստ սակաւաթիւ տուներ կան եղեր Գնալըի մէջ: Հայ, յոյն եւ թուրք, որակաւոր մարդիկ կը բնակին եղեր այդ տուներուն մէջ: Կիները, իրենց մէկ ձեռքին մէջ հովանոց մը բռնած, իսկ միւսին՝ հովահար մը, նազանքով ման կուգան եղեր կղզիին մէջ: Իսկ պարոնները ձեռին կ'ունենան եղեր ցուպեր: Աւա՛ղ, ես այդ օրերը չտեսայ:
Մեր տունը ծովեզերքէն երեք փողոց վերն է: Ժամանակին, ամուսնիս մեծ հայրը առաւօտուն պարտէզին մէջ սուրճ խմած միջոցին Պուրկազէն ելլող շոգենաւը կը տեսնէ եւ դանդաղ քայլերով դէպի նաւամատոյց կը քալէ եղեր: Հիմա ձգեցէք ծով տեսնելը, նոյնիսկ երկինքը պիտի չկարենանք տեսնել: Ծառերը կտրուած, անոնց տեղ հսկայ քարաշէն բնակարաններ շինուած են:
Կ'ուզեմ ձեզի այս առթիւ իրական պատմութիւն մը պատմել:
Մեծ հայրիկը օր մը աճապարանքով տունէն կ'ելլէ: Պոլիս խանութ կ'երթայ: Երբ դրամի պէտք կը զգայ, կը նայի որ դրամապանակը չկայ: Կը կարծէ թէ կորսնցուցած է: Այդ շրջաններուն երկու շոգենաւներ կ'աշխատին եղեր, որոնցմէ մէկը առաւօտուն Կղզիէն Պոլիս կ'իջնէ, իսկ միւսը իրիկունը Պոլիսէն Կղզի կը վերադառնայ եղեր: Մեծհայրիկը գիշերը երբ կղզի կը վերադառնայ, արդէն բոլորովին մոռցած է կորսուած դրամապանակը: Շոգենաւէն կ'իջնէ, նաւամատոյցին վրայ կը գտնէ իր դրամապանակը: Ո'չ մէջէն դրամ, ոչ ալ ուրիշ բան կորսուած է: Իր ինկած ձեւով կեցած է: Ո'չ ոք խառնած է դրամապանակը, ոչ ալ ուրիշ տեղ դրած:
Ուր որ է ես պիտի չհաւատամ այս գրածիս: Սակայն պատմութիւն չէ, այլ իրականութիւն է:
Հիմա սա պահուս, ժամը գիշերուան երեքը եղած է: Ես նաւամատոյցն եմ: Նստած եմ ծովեզերքի քարերուն վրայ: Այս գիշեր լիալուսին է, եւ լուսինը շրջապատուած է աստղերով: Ալիքները հանդարտ հանդարտ կը շոյեն քարերը: Մարդ չէ մնացած փողոցները:
Ես շատ կը սիրեմ կղզիին այս պահը:
Սակայն կարելի՞ է ամէն գիշեր այսպէս բռնել աստղերը, լուսինը, ծովն ու ալիքները:
Շուշան Գորտոնճիեան
10-Յուլիս-1996 Չորեքշաբթի
ՄԱՐՄԱՐԱ
