Ինչպէս բոլոր հին առաքելական եկեղեցիները, Հայ եկեղեցին եւս ունի խաչի յատուկ տօներ:
Հայ եկեղեցւոյ տօնացոյցին, խաչին յատկացուած են չորս տօներ:
Ա.- Երեւման Ս. Խաչ
Բ.- Խաչվերաց
Գ.- Վարագայ Ս. Խաչ
Դ.- Գիւտ Խաչ
Ա.- Երեւման Ս. Խաչի տօնը Ս. Զատկի տօնէն չորս շաբաթ յետոյ կը կատարուի: Այս տօնը յիշատակումն է 351 թուին Երուսաղեմի երկնակամարին վրայ խաչի նշանին հրաշալի երեւումին:
Բ.- Խաչվերացը խաչի նուիրուած տօներէն մեծագոյնը, որ միաժամանակ տարւոյն վերջին տաղաւար տօնն է: Կը կատարուի Սեպտեմբեր 14-ի մերձաւոր կիրակիին:
622 թուին Պարսիկներու Խոսրով թագաւորը Երուսաղեմը գրաւեց: Քրիստոսի Խաչափայտը, Պարսկաստան գերի տարաւ: Քրիստոնեաներ Բիւզանդիոնի Հերակլ կայսեր գլխաւորութեամբ Պարսիկներու վրայ յարձակեցան և խաչափայտը գերութիւնէ ազատեցին: Գերութիւնէ ազատուած խաչափայտը մեծ թափօրներով և արարողութիւններով քրիստոնեայ գաւառներէ անցնելէ յետոյ Ս. Երուսաղեմ տարուեցաւ:
Այս մեծ թափօրը և խաչի բարձրացումը յիշատակելու համար մեր եկեղեցիներուն մէջ Խաչվերացի Անդաստան կը կատարուի:
Գ.- Վարագայ Ս. Խաչի տօնը յատուկ է միայն Հայ եկեղեցւոյ: Խաչվերացի տօնէն երկու շաբաթ յետոյ կը կատարուի:
Ս. Հռիփսիմէ և իր ընկերները երբ Հռոմէն հալածուելով եկան բնակեցան Վարագ Լեռը «Վանի մօտ» իրենց հետ բերին խաչափայտի մասունք մը և զայն թաղեցին որպէսզի ոչ-քրիստոնեաներու ձեռքը չանցնի:
Աղօթքի նուիրուած Թոդիկ և Յովել անուն երկու ճգնաւորներու հրաշալի պայմաններու տակ կը յայտնուի մասունքին թաղուած վայրը:
Մասունքին գտնուիլը օրուան Ներսէս Գ. Շինող Իշխանցի Կաթողիկոսի գլխաւորութեամբ հոգեւորականներու ու հաւատացեալ ժողովուրդի համար հոգեւոր ուրախութեան առիթ եղաւ:
Դ.- Գիւտ Խաչը, Խաչվերացի կիրակիէն վեց շաբաթ յետոյ կիրակի օր կը տօնուի: Խաչին գիւտը տեղի ունեցած է Կոստանդիամոս Կայսեր մօր՝ Հեղինէի ջանքերով:
Խաչը, Քրիստոնեայ հաւատացեալին պահապանն է և չարին դէմ մղուած բարի պատերազմին զէնքը:
Շուշան Գորտոնճիեան
23-Սեպտեմբեր-2009 Չորեքշաբթի
Իսթանպուլ
