ԳԵՂՕՆ Ի ՊԱՏԻՒ ՀԱՅ ԼԵԶՈՒԻՆ
Ինչպէս գէտ մը անհուն, հինաւուրց լեռներու անմատոյց բարձունքներէն ծնած, և որ անհաշուելի ժամանակներէ ի վեր արեւուն տակ կը պտըտցնէ իր թարմ կեանքը մշտահոս ու երգեցիկ, դուն կը վազես դարերուն մէջէն, ո՜վ գեղեցիկ ու քաղցր Լեզու Հայկական: Քու ակունքդ կը կորսուի Անցեալին ալեւոր սարերուն մշուշին տակ խորհրդասքօղ: Առասպելախառն ստուերներուն վեհութեան ծոցէն, ինչպէս կաղնի մը հաստաբերձ՝ քու նորացայտ ուղխինահոսմանդ վերեւ կանգուն՝ դեռ կը տեսնենք պայծառ դէմքը հսկայ դիցակերպ Հայկին, որ քու վրադ կաթեցուց Բռնութեան դէմ առաջին բազուկը բարձրացնող ըմբոստի իր նայուածքն առնական: Եւ մեր որդիական աչքերուն զմայլած խանդաղատանքը դեռ կը նշմարէ խրոխտ շնորհը գեղեցիկ Արային, որ քու եզերքդ ի վար պահ մը շողաց ինչպէս շուշաններու, ու յետոյ, Սիրոյ և Հայրենիքին հաւատարիմ, արի մահով մը մարեցաւ, մահով մը երփնավառ ու մաքուր ինչպէս կարմիր պարտէզ մը մեծ վարդերու: Ու մեզի աւելի մօտիկ ժամանակներուն ընթացքին մէջ, ի՜նչքան դէմքեր մետաքսէ բամբիշներու, երկաթէ հերոսներու, խունկէ մարգարէներու և կրակէ բանաստեղծներու, որոնք իրենց երազը քու ջուրերուդ մէջ հայելացուցին:
Հարիւր ցեղ, է՜ն հզօրներէն և է՜ն նուրբերէն, է՜ն վայրագներէն և է՜ն ազնիւներէն, քու ափունքներէդ անցան: Անոնցմէ շատերը, որ սեւ մտածումն ունեցան քեզ ցամքեցնելու, իրենց բուռն անցքին յարուցած փոշիին մէջ թաղուելով կորան առյաւէտ, իսկ դուն անոնց անձնիւրէն շող մը, երանդ մը, թոյր մը, զանակներ առիր ու ամփոփեցիր քու ծոցիդ մէջ, քու պատմուճանիդ շքեղութիւնը անոնցմով պերճացուցիր և՝ յամառ ու մշտակայտառ՝ դարերուն մէջէն քու վազքդ շարունակեցիր:
Ո՜վ մեզի վերստին լսելի պիտի ընէ մեծապանծ նուագները, ազնուական տաղերն ու ազատաշունչ յաղթերգները զոր ալիքներդ հնչեցուցին՝ այն ոսկեղէն օրերուն, երբ փառքին երիվարը քու հողիդ վրայ սիգարշաւ կը սուրար՝ Տիգրաններուն և Տրդատներուն հուժկու ձեռքով առաջնորդուած: Ժամանակին խաւարներուն տակ թաղուած՝ կը քնանան անոնք: Բայց մենք անոնց արձագանգը կը գտնենք հզօր ու լիալիր համերգութեանը մէջ զոր դուն բարձրացուցիր Մեսրոպեան հոյլին աստուածային շունչին տակ, երբ աշխարհիս գեղեցկագոյն ծաղիկներով պճնուած ափունքներուդ մէջէն ալիքներդ, բնիկ ծիրանիովդ հագուած և արեւուն բոլոր ոսկիովը լուսաշող, արքայական թափորի մը մեծավայելչութեամբ ծաւալեցան:
Օր մը, մրրիկ մը քեզ սարսրեց, և ջուրերդ, փրփրակուտակ, յարձանապտոյտ և մեծամռունչ, արջնաթոյր ու փայլակներով պատռտուած, անօրինակ երգ մը բարձրացուցին, մոլեգին ու դաշնաթաւալ, վեհօրէն դաժան ու քաղցրօրէն ահաւոր, երգ մը կարծես սարսափով ու գթութեամբ լեցուն հրեշտակապետի մը փողովն հնչուած՝ երախաբաց դժոխքին արհաւիրքներուն վերեւ: Նարեկայ մոնազին հոգին էր որ վրայէդ կ'անցնէր...
Ատեններ յետոյ, լուսնակ գիշեր մը աննման անուշութեամբ քեզ լուսածաղկեցուց. ջուրերդ, անդոյր ալեակներով, երանաւէտ յափշտակութեան մը մէջ մեղմօրօր, արծաթ նշոյլներու մեղրահոս տարափի մը տակ ցոլցլուն, երգեցին նուագ մը սիրոյ և օրհնութեան: Շնորհալիին սիրտն էր որ վրադ կը ճառագայթէր...
Եկան մեծ աղետի օրեր: Փառքն ու զօրութիւնը հեռացան ափերէդ: Թշուառութիւնը ծանրացաւ վրադ: Ժանտ հովեր իրենց սեւ թեւերով ծոցդ բզքտեցին: Արիւնի անձրեւ մը տեղաց վրադ ու քեզ կարմրցուց: Դիակներու աղիողորմ շեղջակոյտեր ալիքներուդ վրայ ծփացին: Ջուրերդ աղարտուեցան, փտութեան պիղծ գոյներ զգեցան: Ու պահ մը մահուան աղջամուղջը զգացիր քու վերեւդ հոլաթեւ: Եւ սակայն քու ներքին կորովդ յաղթեց մահուան, և դուն վերակենդանացար, նորոգուած և աւելի քան երբեք երիտասարդ: Նոր գարուն մը ճաճանչեց, քու ջուրերդ մաքրեց, բիւրեղի թափանցկութիւն և մարգարիտի փայլ տուաւ անոնց, քնքուշ թեւերով զեփիւռ մը ծոցդ զովացուց, ափերուդ վրայ այգիներ փթթեցան, ու սոխակներ եկան՝ անոնց բարի ստուերներուն մէջ թաքչած՝ իրենց գորովոտ խաղերը գեղգեղել: Աշուղներուն երամն էր մելանուշ...
Եւ այսօր, ա՜յնքան այլազան վայրերու, ա՜յնքան բազմաթիւ դարերու ա՜յնքան տարանման իրադարձութեանց մէջէն անցնելէ, է՜ն մաքուր փառքերն ու է՜ն սոսկալի փորձանքները ճանչնալէ յետոյ, դուն հոսիս միշտ, ո՜վ Լեզու Հայկական, կը հոսիս առոյգ և պայծառ: Դարաւոր վազքդ քեզ չէ յոգնեցուցած, քեզ չէ ծերացուցած: Մշտանորոգ երիտասարդութեան գաղտնիքը քու մէջդ է: Դուն հիմայ կը միացնես քու դասական մեծ օրերուդ ոսկեհուռ պատմուճանին պերճութիւնը աշուղական սատափաշող շրջանին փափուկ շնորհին, մերթ անպատում քաղցրութիւնն ունիս մեր մայրերուն գորովով ակաղձուն նայուածքին, մերթ կուռ փայլը մեր հերոսներուն արոյրէ հոգիին, մերթ կը ցոլացնես ահեղ կարմիրը մեր գեհենական աղետներուն և մերթ արեգակնափայլ ճառագայթումը մեր ազնիւ յոյսերուն: Եւ քու ջուրերուդ բոլոր բերաններովը դուն Ազատութիւնը երգեցիր, այնպիսի խոր, ուժեղ և անուշ շեշտով մը, որ Արեւելքն ամբողջ ցնցուեցաւ և զայն գերեզմանող խաւարին մէջէն ահա արդէն կը տեսնենք մեծ Այգու մը առաջին ճաճանչներուն շողիւնը...
Ո՜վ մեր Լեզուն, հայելի՜ մաքրութեան, գորովի և արութեան, դուն մեր հոգին ու մեր արիւնն ես, դուն մեր զրահն ու մեր փառքն ես: Դուն ամենէն բարձր երեւոյթներէն մէկն ես տիեզերական Ուժին: Որքան ատեն որ Կեանքը երկրիս վրայ տեւէ, դուն պիտի շարունակես յաղթականօրէն քու վեհանձն ու պայծառ գնացքդ Ժամանակին անծայր դաշտերուն մէջէն:
Արշակ Չօպանեան
Կ. Պոլիս, 1908, Հոկտեմբեր
Շուշան Գորտոնճիեան
17-Սեպտեմբեր-2009 Հինգշաբթի
Իսթանպուլ
