ՀԱՄԲԱՐՁՄԱՆ ՏՕՆ

Քրիստոսի Համբարձման տօնը, Զատիկէն քառասուն օր ետքն է: Համբարձման տօնը անշարժօրէն կը զուգադիպի Հինգշաբթի օրուայ:

Համբարձման տօնը ժողովրդական լեզուի մէջ կը կոչուի նաեւ Վիճակ: Հայկական կարգ մը գաւառներու մէջ «ՋԱՆ ԿԻՒԼԻՒՄ» ի օր ալ կը կոչուի:

Այդ օր աղջիկներ գոյնզգոյն հագուստներ հագած, զանազան խաղերով կը զուարճանան:

Համբարձման նախընթաց օրը՝ Չորեքշաբթի, աղջիկներ դաշտերէն գոյնզգոյն ծաղիկներ կը հաւաքեն: Այս ծաղիկներով խաչաձեւ փունջ կը կազմեն: Այս փունջը կը կոչուի ծաղկամէր: Աղջիկներ, կաթսայի մը մէջ ջուր կը լեցնեն և իւրաքանչիւրը առարկայ մը կը ձգէ մէջը: Անոնք այդ կաթսան գաղտնի տեղ մը կը պահեն, որպէսզի տղաքը չի գողնան: Համբարձման տօնին, աղջիկներ բոլորակաձեւ կը նստին ծաղկեփունջերուն ու կաթսային շուրջը և կը սկսի Վիճակը:

Համբարձման տօնին ծաղիկ հաւաքելը կամ Վիճակը Վարդավառի տօնակատարութենէն մնացած սովորութիւն մըն է:

Ակադեմիկոս Ղափանցեան Համբարձման «ՋԱՆ ԳԻՒԼԻՄ»ը կապած է Արայի պաշտամունքին հետ: Ծաղկաւանքը Քասանչ գետի ափին գտնուող Արայի սարն է: Հոն կը գտնուի Վարվառէ կոյսին գերեզմանը: Հայաստանի մէջ Համբարձման օրը շատեր Ծաղկաւանք կ'երթան «ՋԱՆ ԳԻՒԼԻՒՄ»ի տօնակատարութեան համար:

Յարգելի ընթերցողներս, Համբարձման տօնի առթիւ կը շնորհաւորեմ Համօ, Համբիկ, Համբարձում և Համազասպ անուն ունեցողները:

ԵԿՈՒՐ ԵՐԹԱՆՔ

Թալինի սարեր քարոտ,

Այլ տեղեր՝ կանաչ արօտ.

Ասուածամա՛յր, մուրազ տուր,
Ամէն սիրտ ունի կարօտ:


Սիրուն աղջիկ նազանի,
Քու նազդ ո՞վ կը տանի,
Սասունը շատ հեռու է,
Եկուր երթանք մենք Անի:

Լուսաբացը եկաւ ուշ

Պառկած տեղս եղաւ փուշ
Եարէս լուր չստացայ
Կարօտցայ խօսքին անուշ:

Մեր սիրելի Անին ես,

Հայութեան պարծանքն ես.
Որքան քանդե՛ն. այրե՛ն, տաշե՛ն
Ամէն հայու երազն ես:

Եփրատ գետը ոլոր կ'երթայ,

Ջուրը կատղած, պղտոր կ'երթայ,
Եարս ձեր ափունքէն անցաւ,
Քիրման շալը կապած կ'երթայ:


Կարսի բերդը՝ հեռաւոր,
Գէորգ ասպետ՝ ձիաւոր.
Եթէ դուն սէրս դրժես՝
Ես կը մեռնիմ վիրաւոր:


Ձիւնը եկաւ սառ կապեց
Եարս ուսին շալ կապեց
Մատաղ իր ջինար պոյին
Կարծես այտին վարդ կապեց:


Աղթամար՝ կամար, կամար,
Կը մեռնիմ քեզի համար,
Եթէ ճրագը մարես՝
Կը խեղդուիմ, իմ Թամա՛ր:

Աղբիւրը ջուրի գացի,

Ծաղիկ քաղելու գացի,
Վարդավառի տօնն է,
Եա՜ր, քեզ յիշելով լացի:

Կռո՛ւնկ, կու գաս երամով,
Կ'անցնիս մեր տան վրայով,
Նամակ տամ կարօտ եարիս,
Անցի՛ր Վանի վրայով:


Եկուր երթանք Ծաղկաձոր,
Փնջենք ծաղիկ, իջնենք ձոր,
Մոմեր վառենք սուրբերուն
Մուրազ տուող, զօրաւոր:



Վաղարշապատ ուխտատեղին
Հռիփսիմէի վանքը մերին
Լոյս հաւատքի աղբիւր է
Ծառաւ եկող ուխտաւորին:


Վանայ բերդը՝ ձիւնապատ,
Ճահիլ եմ, ունիմ շատ տարտ,
Եթէ հայրդ ինձ չտայ՝
Կը փախցնեմ քեզ Հարբատ:


Մատնի ունիմ մատներուս
Չեմ հմայուիր նազերուս
Ես փոշայի աղջիկ չեմ
«Աղա» կ'ըսեն իմ պապուս:


Արագած սարին վրայ
Ես փայլուն լոյս մը տեսայ,
Չորս գագաթին մէջտեղը
Սուրբին կանթեղը տեսայ:


Դուն բրաբիոն ծաղիկ ես,
Պինկէօլի լանջերուն ես.
Ճահիլ եմ չեմ կրնար լալ
Եա՛ր, զիս ինչո՞ւ կը տանջես:


Սուրբ Կարապետ ուխտի երթանք,
Սիրուն կանայք ու տղաք.
Մշոյ Սուլթան Սուրբ Կարապետ
Մուրազնիս սուրբ առնենք երթանք:

Մեծմայրս՝ Շաքէ Կիւլքարաքաշի «Տաքէսեան» յուշատետրէն

Շուշան Գորտոնճիեան
4 Մայիս 2012 Ուրբաթ
Իսթանպուլ